Thẩm quyền, quyền lực và Tiên Lãng ;

Phạm Hồng Sơn

Thẩm quyền (authority) và quyền lực (power) là hai khái niệm hoàn toàn riêng biệt và khá phức tạp trong khoa học chính trị, pháp lý. Nhưng chúng lại thuộc những khái niệm có tính nền tảng cho dân chủ. Có nhiều cách khác nhau để định nghĩa thế nào là thẩm quyền hay quyền lực, trong khuôn khổ của bài viết nhỏ này chúng tôi xin trích dẫn định nghĩa trong giáo trình Foundations of Democracy: justice, authority, privacy (Các nền tảng của Dân chủ: công lý, thẩm quyền, sự riêng tư) của Center for Civic Education (Trung tâm Giáo dục Công dân) tại Hoa Kỳ. Quyền lực là khả năng kiểm soát hay điều khiển được vật hay người. Còn thẩm quyền là quyền lực được gắn kết với một quyền (sự cho phép) được sử dụng quyền lực đó. Liên quan đến thẩm quyền là các khái niệm quan trọng khác như nguồn gốc của thẩm quyền, nền tảng của thẩm quyền hay các sự kiện lịch sử tác động tới nhận thức về thẩm quyền. Để dễ hiểu hơn chúng ta có thể thấy một kẻ bất hảo dùng súng để cưỡng đoạt tài sản của người khác thì kẻ đó có quyền lực nhưng hoàn toàn không có thẩm quyền làm việc đó. Hay việc một cảnh sát được trang bị các dụng cụ trấn áp như dùi cui, súng ngắn hay còng số 8 thì viên cảnh sát đó có quyền lực mạnh nhưng chỉ có thẩm quyền bắt giữ người khác theo đúng những gì pháp luật qui định, như bắt người phải có sự phê chuẩn trước của viện kiểm sát. Hoặc một giáo viên có thẩm quyền giữ trật tự trong lớp học nhưng không có thẩm quyền cấm học sinh bày tỏ quan điểm (một cách lịch thiệp) vì hiến pháp đã qui định mọi công dân đều có quyền tự do ngôn luận và cách bày tỏ lại không xâm phạm chuẩn mực đạo đức. Hiểu một cách khác và đơn giản hơn thì thẩm quyền là việc pháp luật cho phép hay qui định bổn phận (trách nhiệm) cho một cá nhân, một tổ chức được (hay phải) làm một việc gì đó. Còn quyền lực là khả năng tạo ra hoặc huy động được sức mạnh vật lý hay tinh thần. Như vậy một thẩm quyền luôn phải được kèm theo một mức độ quyền lực để làm tăng tính thực thi cho thẩm quyền trước những cản trở có thể. Còn một cá nhân hay một tổ chức có thể có quyền lực mạnh nhưng không hẳn đã có thẩm quyền để làm một việc gì đó. Để dễ hình dung hơn nữa chúng ta có thể lấy luôn vụ cưỡng chế đất ở Tiên Lãng vừa qua làm ví dụ. Vụ đó đã cho thấy rõ việc san phẳng ngôi nhà của anh Vươn là việc không hề khó đối với những quyền lực như người lái máy ủi và những người có chức quyền từ cấp xã, huyện cho đến trung ương. Nhưng tất cả những người có quyền lực đó đều không có thẩm quyền để làm tổn hại, dù chỉ là sướt sát, ngôi nhà đó khi những người chống trả đã rời khỏi ngôi nhà. Đây cũng là vấn đề đang được dư luận rất chú ý với những đòi hỏi phải làm rõ và xử lý hình sự những người đã huy động quyền lực phá nhà anh Vươn.

Một điều nguy hiểm hơn nữa trong vụ Tiên Lãng là, đối chiếu với những khái niệm thẩm quyền và quyền lực vừa trình bày, đang tiếp tục có sự đánh tráo hay cố tình nhập nhèm khái niệm thẩm quyền và quyền lực trong giải quyết vụ việc. Về nguyên tắc, trách nhiệm xử lý một tranh chấp, xung đột đã được khởi tố hình sự (đã có dấu hiệu vi phạm bộ luật hình sự) thì thẩm quyền xử lý phải hoàn toàn thuộc các cơ quan của hệ thống tư pháp (judiciary) – bao gồm Bộ Tư pháp, Viện Kiểm sát các cấp, Cơ quan Điều tra và Tòa án Hình sự các cấp. Nhưng đến tận hôm nay qua các phương tiện truyền thông chính thống thì giải quyết vụ việc Tiên Lãng dường như lại đang dựa hoàn toàn vào chỉ đạo của Thủ tướng (thuộc cơ quan hành pháp) và Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN- vẫn chỉ là một đảng chính trị dù là độc nhất). Các báo chí, phương tiện truyền thông chính thống đều tỏ ra rất săn đón hay hoan hỉ trích dẫn những phát biểu, nhận định của các cựu lãnh đạo cao cấp của ĐCSVN, đưa tin đậm về cuộc họp dự kiến của Thủ tướng về vụ Tiên Lãng, thậm chí nhiều đảng viên cộng sản kỳ cựu còn công khai gửi gắm, kỳ vọng việc “giải quyết tận gốc vụ Tiên Lãng” hoàn toàn cho ông Thủ tướng. VTV1 đã dành riêng một phần trong chương trình thời sự 19h ngày 07/02/2012 để đưa tin cuộc họp báo của tổ chức địa phương của ĐCSVN ở Hải Phòng về vụ Tiên Lãng. Đúng là tất cả những nhân vật, tổ chức vừa nêu đều là những người, những tổ chức có sức hấp dẫn lớn đối với dư luận hoặc là những người, những tổ chức có quyền hay quyền lực rất mạnh nhưng họ hoàn hoàn không có thẩm quyền để phân định đúng sai trong vụ Tiên Lãng. Điều 10 của Bộ Luật Tố tụng Hình sự qui định: “Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án phải áp dụng mọi biện pháp hợp pháp để xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ…” Thế nhưng, nếu chỉ nhìn vào dư luận từ khi tiếng súng nổ ra ở Tiên Lãng đến giờ, tất cả những cá nhân, những cơ quan có thẩm quyền này đều như không hề tồn tại hoặc nếu có thì lại chỉ thể hiện như những chức năng cấp dưới của ông Thủ tướng.

Rất có thể những người có quyền lực hiện nay trong hệ thống chính trị của Việt Nam đang toan tính cách xử lý vụ Tiên Lãng theo chiều hướng vỗ về dư luận – đã bùng và sôi lên từ hơn một tháng qua. Nhưng nếu vấn đề thẩm quyền (authority) và quyền lực (power) không được làm rõ hay không được làm rõ thêm thì cái được cho xã hội sau vụ việc lịch sử này vẫn chả có gì là bền vững hoặc nếu có thì cũng không đáng là bao.

© 2012 pro&contra