Có một "triết lý" đang chi phối cuộc kiếm sống hàng ngày của chúng ta(Vương trí Nhàn) 

Thời tiết oi ả, đang nóng bỗng lạnh đang lạnh bỗng nóng, nhiều nhà đêm trước vừa mở điều hoà, đêm sau đã phải lôi chăn mùa rét ra đắp, -- khí trời năm nay ở đồng bằng sông Hồng độc quá!

Chẳng những con người nhoai ra mà đến cả các giống vật cũng khó sống: ở vùng ngoại ô tôi đang ở, sáng sáng trên mặt hồ vô khối cá chết nổi lềnh bềnh. Có cá chết là có người đi vớt, bởi thứ cá này đun lên còn cho lợn cho chó ăn được.
Mấy người dạy sớm lại chuẩn bị sẵn vợt, cá vớt được dễ đến cả rổ.
Đến lượt một ông già nọ, lộc giời chẳng còn bao nhiêu, đi lui đi tới ngắm nghía mãi mới thấy một hai con sót lại. Cá thì nằm khá xa mà trong tay ông không có lấy một cái que cái sào nào cả.
Nhưng ông không chịu!

Thoạt đầu thấy ông nhặt gạch hòn to hòn nhỏ vun thành đống lùm lùm, tôi chưa hiểu để làm gì.
Bỗng nghe tũm tũm gạch ném xuống nước. Thì ra ông lấy gạch để tạo lớp sóng nhỏ, từ đó lái cho cá trôi dần vào bờ.
Liên tiếp, có đến vài chục viên gạch được sử dụng. Khi mùi cá chết nồng nặc xông lên thì cũng là lúc tôi nghe cái túi ni - lông trong tay ông gìa sột soạt.
Có thế chứ!- tôi như nghe thấy lời ông thầm nhủ - Thoát làm sao được khỏi tay ta, hỡi những chú cá không biết mới chết đêm qua hay từ hôm kia mà thân hình đã mủn cả ra trên mặt nước!

Tôi đứng nhìn ông già lấy gạch dồn cá mà nghĩ đến cách kiếm sống của con người hiện nay.
Nào ông có khác với nhiều thanh niên trai trẻ háo hức vào đời, nhất là những thanh niên nông thôn đang đổ lên đô thị:
Tay trắng lập nghiệp.
Nghề ngỗng chẳng có.
Đồ nghề không tức là công cụ không.
Có miếng ngon miếng sốt thì lớp người đi trước giành hết cả rồi.
Thành thử có gì là lạ khi họ chỉ còn cách lăn xả vào bất cứ việc gì người ta thuê mướn, dù là mồ hôi đổ ra nhiều, mà đồng bạc thu về chẳng khác mấy con cá trôi nổi trên mặt hồ.

Thế nhưng đáng sợ nhất vẫn là cái “triết lý” toát lên từ việc kiếm sống đơn giản này.
Nhìn đống gạch được ném xuống nước, tôi cứ định nói với ông già rằng như thế tức là trực tiếp phá huỷ môi trường. Ai cũng thích thì làm, hôm nay mươi viên mai vài chục viên, hỏi còn gì là cái mặt nước thân yêu ? Chẳng phải là chỉ mấy năm nay nước hồ đã đen dần vì nước cống, lòng hồ đã bồi cao lên vì các loại phế thải xây dựng và rác rưởi ?
Nhưng tôi không mở miệng nổi.
Từ cái việc mà ông già thản nhiên và hào hứng theo đuổi, tự nó đã toát ra một lời tuyên bố: để kiếm sống,con người ta có quyền làm bất cứ việc gì họ có thể làm, bất kể là có hại cho người chung quanh hoặc  môi trường sống chung quanh đến như thế nào.

Lại nhớ nhà văn Nga Tchékhov (1860 – 1904) từng có một đoản thiên kể chuyện một người mugich hồn nhiên tháo đinh bù loong trên đường sắt về rèn mấy cái đinh thúc ngựa.
Sắt ê hề ra đấy mà làm gì, tháo một vài cái có sao, không tàu hoả thì đi bộ đã chết ai?- người mugich lý sự.
Còn ở ta những năm chiến tranh có những người coi kho phá cả một cỗ máy để lấy mấy cái vít.
Xét về mặt lý lẽ mà người trong cuộc đưa ra để biện hộ, giữa những việc đó với việc người đời quanh ta đang làm
-rải đinh trên đường cao tốc,
-bán đủ các loại rau quả vừa phun thuốc trừ sâu,
-đá bóng vào lưới nhà để thực hiện hợp đồng bán độ,
Rồi chặt phá rừng vô tội vạ.
Rồi mua bán bằng cấp và chức sắc.
Rồi kê đơn cho bệnh nhân toàn những thuốc đắt tiền để ăn hoa hồng.
Rồi đưa ma tuý vào trường học rủ rê con nhà lành vào con đường nghiện ngập cốt bán được ít hàng quốc cấm...
Các việc ấy thực chất có khác nhau là bao ?
Ở đâu thì cũng cùng một lý lẽ ấy, lý lẽ của ông già ném gạch dồn cá, vốn đã bắt rễ trong tiềm thức nhiều người trong thời đại chiến tranh và cách mạng. Khi bản chất của nó chưa được thấu hiểu và mức độ tàn phá nhân tính của nó ta còn chưa cảm thấy rõ ràng thì làm sao đủ sức để chống lại?

1997
Đã in trong Nhân nào quả ấy 2003
Với nhan đề Kiếm sống với bất cứ giá nào