ÔN CỐ TRI TÂN .
A/ Đế quốc Mông Cổ , xưng hùng xưng bá 88 năm , 1206-94 , lãnh thổ chạy dài từ Á tới Âu : xem bản đồ , mủi tên đỏ là đường tiến quân , hình 2 kiếm giao nhau là trận đánh lớn , v.v...
Chú thích trên bản đồ :
- Chiến dịch Âu châu : lính MC đã tới ngoại ô của Vienna tháng 12 1241 . Cái chết của Ogodei (Oa Khát Đài) tại MC đã khiến Âu châu khỏi bị tấn công thêm .
- Đánh Nga : Batu (Bạt Đô) đã chinh phục các lãnh địa (principality) kình chống của nước Nga năm 1240 . Họ là chư hầu cho tới khi Ivan III đẩy lui MC vào năm 1480 .
- Cảm hứng bởi các chiêm tinh gia Ba-tư , Thành cát Tư hản cho lập một đài thiên văn tại Daidu ; trong đó có khối cầu armillary (xem hình 2 và 3) để đo góc giửa các vật thể trên trời . Dưới triều đại 34 năm của TCTH , TQ đã tạo nhiều tiến bộ về khoa học .
(Tìm hiểu thêm về quả cầu armillary ở : http://en.wikipedia.org/wiki/Armillary_sphere )
- Đánh Nhật : 2 cuộc tấn công đều thất bại vào 1274 và 1281 làm vở tan giấc mộng của TCTH chiếm nước Nhật .
- Tấn công đảo Java : hai năm trước khi chết , TCTH gửi 1.000 chiến thuyền tấn công vương quốc Java ; lủng củng nội bộ (intrigue) và bị phục kích , lực lượng MC thua trận rút lui .
B/ Đế chế Mông Cổ , hình 4 . TCTH có vài vợ , đẻ nhiều con . Bốn người con của Borte (Bột Nhi Thiếp , h.5 ) , vợ chánh , tạo nên nhánh của gia phả . Người con cả Jochi (Truật Xích) ko tạo được một đại hản nhưng có nhiều uy quyền . Vì từ chối ủng hộ nhánh Ogodei sau khi Guyuk chết , Batu , con của Jochi chuyển về nhánh Tolui (Đà Lôi) , mở đường cho Mongke và Kublai (Hốt Tất Liệt) . Không có hình nào về Tolui , Berke , hay Arigh Boke (A Lý Bất Ca) . Trừ các  đại hản đội nón (5 người) , những người còn lại đều để đầu trọc .
Dịch từ : NAT GEO Feb 1997 .

Bột Nhi Thiếp , vợ chánh của TCTH .