NHÀ THỜ SAGRADA FAMILIA, BÀI 2

Hoàn toàn được tài trợ từ những hiến tặng tư nhân và lợi tức từ du lịch, nhà thờ Sagrada Familia/Holy Family (Thánh Gia) (xem ảnh dưới) đang từng bước tiến tới (inch closer) ngày hoàn thành. Khi nhìn vào sơ đồ bố trí và thiết kế của nhà thờ, ta sẽ phát hiện một kỳ công của một kỹ thuật đầy sức tưởng tượng – và chưa từng có trước đây (unprecedented). Thiết kế bởi thiên nhiên Antoni Gaudi đã đi tiên phong qua một kiến trúc dựa vào những hình dạng hình học của thiên nhiên. Vừa kết cấu và vừa trang trí, chúng phản ảnh nơi ông ra đời của ông – và sự khéo léo (ingenuity) của ông (xem hình dưới). i/ Những kết cấu/cấu trúc (structure). Qua quan sát sự toàn bích nhưng đầy công dụng trong thiên nhiên, Gaudi đã dùng những bề mặt bị xoắn lại (twist) và những mặt phẳng bị cong (curved plane) như là những nền tảng cơ hữu cho các công trình của ông. Những cột, vòm (arch), và cầu thang (stairway) tất cả xuất phát từ ý niệm về thiết kế trong thiên nhiên. 11/ Các cột: Trong khi tìm kiếm một cái cột toàn bích, Gaudi đã nghiên cứu sự phát triển theo mặt đinh ốc (helicoid) của nhiều cây cỏ – kiểu mẫu (pattern) cho phép lá nhận ánh mặt trời và có thêm sức mạnh về cấu trúc (structural strength). 111/ Tại sao lại như vậy: những cột của Gaudi bắt chước cách phân bố tải trọng của cây. Bắt đầu với đa giác 8 cạnh và theo sau là mặt đinh ốc xoắn 2 lần, các cột có được mặt bên (side) và sức mạnh (strength) khi lên cao. 1111/ Ở các nhà thờ Gô-tíc, tải trọng ngang được chịu bởi trụ ốp tường (buttress). Gaudi không thích sự thẩm mỹ của hệ thống này và đã xem trụ ốp tường là “nạng chống"(crutch). 1112/ Giải pháp của Gaudi: Gaudi đã tách xa (stray) truyền thống Gô-tích một phần khi chuyển tải trọng ngang của nhà thờ này xuống các cột của gian giữa giáo đường (navel) – một kỳ công về kỹ thuật có được nhờ các khả năng chịu lực độc đáo của hệ thống các cột. Những cột chánh của nhà thờ có 4 cở và hình dạng. Đường kính và số cạnh tùy thuộc vào tải trọng mà cột này cần để chịu tải. Cột 12 cạnh cao 69 bộ, cột 10 cạnh cao 57 bộ, cột 8 cạnh cao 46 bộ và cột 6 cạnh cao 34 bộ. 12/ Những kết cấu khác. 121/ Những vòm dựa theo sức hút trái đất (arche follow gravity) Tất cả những công trình của Gaudi chú trọng (feature) vào những vòm nối tiếp nhau (catenary arche), được tạo ra trong thiên nhiên dưới sức hút của quả đất (via gravity) và dễ nhận thấy khi một sợi dây được treo. Để xác định khả năng chịu tải của các vòm của nhà thờ, Gaudi đã treo những túi chì đã cân đo theo tỉ lệ (proportionally measured). Những mô hình (model) vòm ba chiều tài tình (ingenious) đã được chụp và dùng thế cho những bản vẽ (building plan). 122/ Mái kép Một đặc điểm của mái nhà thờ, là những bề mặt bậc hai (quadric surface) còn được gọi là hyperboloid, phản chiếu và lọc tia sáng thiên nhiên. 123/ Những cầu thang xoắn ốc (spiral) Được tìm thấy ở cây cỏ, động vật, và hệ hành tinh, đường xoắn ốc là hình dạng được Gaudi lập lại và chủ đề (theme) trong những công trình của ông. Vỏ ốc và vỏ của hạt giống cây phong (maple-seed pod) đang rơi là một trong những đường xoắn ốc thiên nhiên mà Gaudi nghiên cứu. 124/ Những mái giống lá cây (leaflike) Dựa vào cấu trúc của một cái lá và áp dụng để thiết kế mái nhà, một mặt phẳng cong (curved plane) được gọi là conoid chịu tải lớn và có thể phân tán/chuyển nhanh (channel) nước mưa . 125/ Những cấu trúc của cây Để tạo “khu rừng” bên trong nhà thờ, Gaudi đã khắc (etch) những đặc điểm của cây vào các cột. Đỉnh (crown) của cột ở gian giữa nhà thờ tượng trưng sự chuyển tiếp giữa thân và các cành của một cây lớn. Được thiết kế để gắn đèn, các cột của Gaudi bắt chước những vết sẹo đã tạo ra trong thiên nhiên khi một nhánh cây bị cắt. Những hình paraboloid hyperbolic có rất nhiều (abound) trong thiên nhiên . Những ví dụ bao gồm rể cây nối với thân cây và màng da (webbing) giữa ngón tay cái và tay trỏ. ii/ Những trang trí (ornament) Ý thức (sense) của Gaudi về vẻ đẹp thẩm mỹ đã trực tiếp nối liền với sự hữu dụng trong tự nhiên (physical utility). Tính thực tế toàn hảo (perfect practicality) xuất phát từ thế giới thiên nhiên, ông đã kết luận, do vậy vậy phải trang trí thật đẹp (sublime decoration). 21/ Những cổng hình tổ ong (honeycomb) Những hình tổ ong và lá cọ (palm frond) được khắc vào cổng, tường, và sàn của nhiều công trình kiến trúc trước đó của ông. 22/ Những dây nho (vine line) Gaudi thường đưa (incorporate) những hình xoắn ốc (spiraling helice) vào công trình. Những tua (tendril) của trái passion/passion fruit (một loại trái xuất xứ từ Nam Mỹ), chẳng hạn, trang trí các thành bên của mặt tiền khu Nativity. 23/ Những cửa sổ bắt chước từ thiên nhiên Dựa vào những mẫu tìm thấy trong thiên nhiên, như tảo cát (marine diatom), Gaudi đã thiết kế những cửa sổ cho phép ánh sáng tự nhiên đi qua. 24/ Những chi tiết của tháp nhọn (pinnacle) Những đỉnh tháp của nhà thờ Sagrada Familia được dựa theo sự khảo sát của KTS này về các tinh thể, những gai (spike) của hạt ngũ cốc, và cỏ mọc ở và chung quanh Barcelona. Gaudi đã nhìn thấy đặc điểm hình học của sự kết tinh (crystalization) ở các khoáng vật (mineral) như pyrite, fluorite, và galena và đưa chúng vào nhiều công trình của ông. Cây oải hương (lavender), cây lúa mì (wheat), và cỏ là vài cây cỏ mà Gaudi đã nghiên cứu khi thiết kế các tháp nhọn. Nhà KTS của Barcelona : phần lớn những công trình của Gaudi được thấy ở trong và chung quanh Barcelona. Chúng đã trở thành những biểu tượng của tp này và vùng Catalonia.

Nhà thờ Sagrada Familia (Thánh Gia) kỳ quan thiên nhiên của thành phố Barcelona, Tây ban nha. Bài 1.

Dịch từ nguồn: National Geographic tháng 12 2010.

Khi Đức Giáo Hoàng nói thánh lễ/lễ mi-sa (mass) sẽ cử hành tại đây vào mùa thu này, nhà thờ Sagrada Familia (Thánh Gia) đã thi công được 128 năm – và vẫn chưa hoàn tất. (Cụm từ Sagrada Familia dịch ra tiếng Anh là Holy Family, có nghĩa gia đình thánh, tôi gọi là Thánh Gia - Tài).

“Khách hàng của tôi không vội vã," Antoni Gaudi thường nói như vậy. Vị kiến trúc sư sùng đạo này ám chỉ đến Chúa, khi giải thích tại sao nhà thờ Công giáo La Mã Sagrada Familia này đã kéo dài quá lâu mà chưa xong. Gần một thế kỷ sau đó, nó vẫn là một công trình dở dang (a work in progress) – một giấc mơ của các tháp hình chóp (spire) và những mặt tiền có hoa văn (ornate facade) cao hàng trăm bộ bên trên trung tâm của tp Barcelona, lôi kéo sự chú ý (và đồng tiền euro) từ khoảng 2 triệu du khách mỗi năm. Tháng 11 này, Giáo hoàng Benedict XVI đã hiến dâng (consecrate) nhà thờ này cho Chúa. Có vẻ nhà thờ này sẽ chắc chắn hoàn tất vào năm 2026. Và nếu lịch sử sanh ra lịch sử, thời gian đã chín mùi để tái đánh giá (reappraise) cho nỗ lực có tính sử thi hay anh hùng ca (epic endeavor) này của Gaudi – và ý tưởng tiên tri đằng sau đó.

Nhà thờ này đã luôn luôn được sùng kính (revere) và sỉ vả (revile). Những người theo chủ nghĩa siêu hiện thực (surrealist) nói Gaudi là của họ, trong khi George Orwell gọi nhà thờ này “một trong những công trình xấu (hideous) nhứt thế giới.“ Cũng có phong cách riêng/đặc trưng (idiosyncratic) như Gaudi, nhà thờ này là một viễn tượng (vision) được cảm hứng từ đức tin tôn giáo và tình yêu thiên nhiên của nhà KTS này. Ông đã hiểu rằng thiên nhiên đầy rẫy những hình dạng cong (curved form), chứ không phải đường thẳng. Và ông nhận thấy rằng cấu tạo trong thiên nhiên thường là những vật liệu nổi gân (sinewy material) như gỗ, bắp thịt, và gân. Với những hình mẫu này trong đầu, Gaudi đã đặt nền móng các công trình của ông trên một tiền đề (premise) đơn giản: nếu thiên nhiên là tác phẩm (work) của Thượng Đế (God), và nếu những hình dạng kiến trúc ( architectural form) xuất phát từ thiên nhiên, thì cách tốt nhứt để tôn vinh chúa là thiết kế các công trình dựa trên các tác phẩm của ngài.

Như học giả Joan Bassegoda Nonell ghi nhận, “Câu nói nổi tiếng của Gaudi, 'sự độc đáo là trở về với cội nguồn', có nghĩa rằng nguồn gốc của mọi thứ là từ thiên nhiên, tạo dựng bởi Chúa". Dù cho ý tưởng của Gaudi dựa vào đức tin, nhưng sự tin tưởng của ông vào hiệu suất đẹp đẻ (beautiful efficiency) của những cấu tạo trong thiên nhiên (natural engineering) rõ ràng đã đi trước nghành phỏng sinh học (biomimetics) hiện đại. (Khoa học về mô phỏng/bắc chước thiên nhiên - Tài).

Ra đời năm 1852 gần tp Reus, khi lớn lên Gaudi đã bị lôi cuốn bởi hình học và những kỳ quan thiên nhiên của đồng quê vùng Catalona. Rời trường kiến trúc, ông cuối cùng đã sáng tạo ra phong cách riêng của mình – một tổng hợp của tân-Gô tích, nghệ thuật mới (art nouveau), và những yếu tố của nhà thờ Chính Thống Đông Phương (Eastern Orthodox). Theo Gaudi, hình dáng và chức năng không thể tách rời; người ta chỉ có tìm thấy vẽ đẹp thẩm mỹ sau khi tìm kiếm hiệu suất về cấu trúc (structural efficiency), đang chế ngự thiên nhiên. “Không có gì là nghệ thuật nếu nó không từ thiên nhiên,“ ông đã kết luận.

Năm 1883, Gaudi đã tiếp nhận nhà thờ Sagrada Familia từ một KTS khác, người đã đặt một nền móng tân-Gô tích. Gaudi đã hình dung/mường tượng (envision) sẽ tái tạo cuộc đời Chúa qua hình ảnh sống động (soaring visual narrative of Christ's life), nhưng cũng biết rằng công trình khổng lồ này không thể hoàn tất trong đời ông. Trong hơn 12 năm trước khi chết vào năm 1926 – ông đã trải qua năm cuối đời tại công trình – ông đã biểu hiện các bản vẽ của mình (render his plan) dưới hình thức các mô hình hình học ba chiều thay vì những bản vẽ qui ước. Dù cho nhiều mô hình đã bị hủy bởi nhửng kẻ phá hoại (vandalist) trong cuộc nội chiến ở Tây ban nha, những mô hình rất cần thiết đối với những ai kế tục Gaudi.

“Chúng chất chứa DNA về cấu trúc của toàn thể công trình,“ Mark Burry - một KTS từ Úc đã làm việc cho công trình này hơn 31 năm - giải thích. Bằng cách dùng các bản vẽ và kỹ thuật máy tính để giúp diễn giải các thiết kế của Gaudi cho các thợ xây ngày nay. “Bạn có thể lấy ra sự tổng thể của kiến trúc từ những mảnh vụn. Những mô hình này của Gaudi đã thỏa mản các đòi hỏi của nhà KTS: lấy một ý tưởng phức tạp, toàn diện (holistic) và giải thích nó để làm sao những người khác có thể hiểu và tiếp tục nó sau khi bạn chết.“

Adrian Bejan nói rằng mặt tiền của nhà thờ dựa vào tỉ lệ vàng, là tỉ lệ hình học “đằng sau nghệ thuật đầy tính thẩm mỹ.“ Vị giáo sư đáng kính này về môn kết cấu công trình (mechanical engineering) của đại học Duke, mà luật kết cấu của ông nói rằng thiết kế của thiên nhiên là một hiện tượng phổ biến của vật lý, đã gọi Gaudi là bậc tiền bối (forebear) và là một “người đi xiếc trên dây (tightrope walker) nối liền nghệ thuật và khoa học. Ông đã hiểu rằng thiên nhiên được cấu tạo bởi những luật về toán học. Cái gì mạnh nhứt vốn thuộc về (inherently) cái nhẹ nhứt và hữu hiệu nhứt, vì vậy đẹp nhứt.“

Ở trung tâm của tầm nhìn/viễn tượng (vision) của Gaudi là một sự thực vô tận (timeless truth). Vì Bassergoda viết: “Hướng tới tương lai, bài học của Gaudi là không mô phỏng/sao chép những giải pháp (của thiên nhiên) nhưng nhìn vào thiên nhiên để tìm cảm hứng (look at nature for inspiration) . . .

(còn tiếp)

2/ NĂM 2010. NHÀ THỜ SAGRADA FAMILIA VƯƠN CAO TRÊN NHỮNG QUẢNG TRƯỜNG (PLAZA) VÀ ĐẠI LỘ (AVENIDA) CỦA BARCELONA, TRỞ NÊN DẤU ẤN (DEFINE) CHO BẦU TRỜI CỦA KHU TRUNG TÂM CỦA THÀNH PHỐ NÀY.