CHIẾN ĐOÀN 100 PHÁP BỊ PHỤC KÍCH NGÀY 24/6/1954 , phần 1 .
Tuần lễ thứ ba của tháng 6/1954 , Chiến đoàn được lịnh bỏ An Khê rút về Pleiku vào ngày 25/6 trên đoạn đường 80 km đầy địch quân . Trước đó , một cuộc không vận gồm các máy bay C-47 và Bristol của Anh mang đi hầu hết những trang bị quí và 1.100 dân thường . Những gì ko thể mang đi lúc di tản bằng đường bộ thì để kế phi đạo để máy bay Pháp phá hủy sau khi rút đi hết .
Vào ngày 23/6 , tin tình báo cho biết một lực lượng lớn của Việt minh , có lẽ là toàn bộ Trung đoàn 803 , đang trên đường đến đường 19 (đi từ Qui Nhơn lên Pleiku.--Tài) để ngăn chặm cuộc di tản .
Ngày di tản được sớm 1 ngày (24/6) vào lúc rạng đông và ĐT Barrou , chỉ huy CĐ đã quyết định đi đoạn đường từ An Khê đến KM 22 (đèo Mang Yang) trong một ngày thay vì chỉ tới KM 11 .
Điều này khiến đi nhanh hơn , kỷ luật của đoàn xe tốt hơn nhưng lại thiếu an ninh để bảo vệ hai bên đường , nhưng Barrou nghĩ rằng nên thử thời vận vì nghĩ rằng CĐ 42 , phần lớn từ dân Thượng địa phương sẽ tới đèo Mang Yang trước để bắt tay với CĐ 100 và sau đó CĐ 42 có thêm tăng viện của CĐ Dù số 1 .
(CĐ 100 của ĐT Barrou có các đv cơ hửu sau : một TĐ bộ binh thuộc trung đoàn 43 thuộc địa gồm lính Pháp rất thiện chiến , TĐ 2 bộ binh Korea , TĐ 1 bộ binh Korea (cả 2 từng tham chiến ở Triều Tiên) và một TĐ thuộc Tr.đoàn 10 Pháo binh - chia đều đại bác 105 ly cho 3 TĐ này . Ngoài ra có 3 xe haft-track và 2 chiến xa M-8 (có súng 37 ly). Chưa kể truyền tin , quân y và công binh . Nghĩa là CĐ này có thể hoạt động độc lập)
Cuộc di tản bắt đầu lúc 3 g sáng với các đơn vị ở phía tây An Khê kéo về để nhập chung đoàn xe : đi đầu là TĐ 43 thuộc địa , kế đó là TĐ 2 Korea và TĐ 1 Korea sau cùng . Lính tráng đều xuống xe đi bộ để bảo vệ đoàn xe , riêng TĐ 43 còn phải bảo vệ TĐ 520 Khinh quân VN . Đại đội CH và BCH nhẹ của CĐ thì đi sau đoàn xe chở TĐ 520 khinh quân . Cách đoàn xe một khoảng có 300 dân (sic) thường đi theo , vì ko di tản kịp bằng máy bay dù lịnh của BTL Quân đoàn KHÔNG cho dân thường đi chung .
Cuộc di tản ko thể giử bí mật khi : trước đó máy bay lên xuống liên tục để di tản trang bị quí gía , các đơn vị Pháp đã kéo về An Khê để tham gia di tản , dân thường tại An Khê cũng di tản và VM đã đánh giá tình hình . VM chỉ có việc chạy bộ làm sao để chận đánh đoàn xe ở nơi họ chọn trước trên đường 19 .
Lúc 0900 , toán đi cuối cùng (của TĐ 1 Korea) đã vượt qua KM 6 và bị bắn sẻ , đ.đ. 2 và 3 của TĐ này bung ra lục soát ; tới 0930 súng ngưng , đoàn xe tiếp tục .
Khoảng 1100 , toán bọc hậu này đã vượt qua KM 8 gần sông Dak Jappau và đồn điền . Một số lính Pháp bị trúng tên độc phóng từ ổng thổi của Thượng Cộng .
Cùng lúc đó , đoàn xe đã tới KM 11 , lẽ ra là mục tiêu của kế hoạch ban đầu nhưng nay chỉ là nơi nghỉ chân chốc lát . Từ đây , đường bắt đầu đi vào rừng già , với cây cao mọc sát (fringe) đường và vách đá hai bên đường cung cấp vị trí lý tưởng cho một phục kích . ĐT Barrou CĐ trưởng và Tr.tá Lajouanie , chỉ huy trung đoàn Korea đã quyết định chia đoàn xe làm bốn phần , mỗi phần gồm bộ binh và pháo binh để có thể hoạt động độc lập khi bị tấn công .
Với bố trí lại như vậy , phần đầu của đoàn xe bắt đầu rời KM 11 lúc 1250 , phần hai lúc 1300 , phần ba lúc 1330 , và phần bốn lúc 1400 (vì phải mang thương binh bị thương lúc sáng) . Liên lạc rất tốt giửa các đv qua máy vô tuyến và máy bay thám thính L-19 bay phía trên đoàn xe . Máy bay ném bom ứng chiến sẵn sàng ở Nha Trang và đoàn xe chỉ phải vượt đoạn đường 11 km từ KM 11 tới đèo Mang Yang (KM 22), để bắt tay CĐ 42 đang chờ họ .
. . . Chỉ một lát sau , xe truyền tin nhận tin của toán biệt kích của Đ.U. Vitasse : Một đv lớn của VM ở cách đường 19 ba km . Gần như cùng lúc , một trong những chiếc L-19 báo cáo một đv VM xuất hiện ở Kon-Barr , khoảng 8 km phía bắc KM 11 . Khoảng 1330 , đại bác 105 ly của PĐ 4 , vẫn còn ở KM 11 bắt đầu nhả đạn vào vị trí địch gần Kon-Barr , kế đó là máy bay ném bom B-26 .
Nhưng có một sai lầm chết người : thông tin gửi đến xe truyền tin (về tin VM ở 3 km cách đường 19) được thông báo cho mọi đv TRỪ tiểu đoàn khinh binh của Tr. đoàn 43 Thuộc địa . Không thể kiểm chứng được điều gì xảy ra vì sau đó vài phút xe truyền tin bị cháy vì trúng đạn pháo VM . Trước đó mấy ngày ĐT Barrou đã báo cáo thiếu 20 hiệu thính viên truyền tin (radio operator) . Do vậy , thành phần đi đầu (TĐ 43) ko hay biết gì hết , vẫn tiến về KM 15 . Lúc 1400 máy bay L-19 cho biết có đá chận đường ở KM 15 .
Gần KM 15 , đường 19 đi vào một cánh đồng nhỏ hai bên mọc đầy cỏ voi cao 6-bộ Anh (hơn 1, 8 m) và đường quẹo về phía tây theo một vòng cung rộng (wind toward the west in a wide arc) .
Đ.U. Léouzon , coi đại đội 1 của TĐ 43 khinh quân ngừng lại bên trái đường nghe ngóng , ông đi bộ về TT Muller , TĐT .
"Tôi thấy có gì chờ đợi chúng ta . Nếu VM muốn phục kích , đây là chỗ lý tưởng nhứt . Xạ trường rộng rải , nhiều đường rút lui vào rừng , máy bay khó quan sát . Tôi muốn tung thám kích để xem có điều gì."
"Đồng ý , nhưng làm như vậy mất thời giờ , phải cần tới đ.đ. 2 và 3 và làm đoàn xe bị yếu đi."
"Tôi đi với đ.đ. tôi , xuyên qua đám cỏ voi này ; nếu ko gặp địch thì TĐ có được bảo vệ cạnh sườn trong lúc tiến quân trên lộ ; nếu tôi gặp địch thì TĐ sẽ yểm trợ ."
Đ.Đ. 1 rời đường để chui vào đám cỏ voi sắc cạnh giửa trời nóng chang chang . Chỉ vài phút sau họ mất hút trong biển màu xanh này và bắt đầu trèo lên một đồi nhỏ , dù phủ đầy cỏ , nhưng giúp họ quan sát toàn cảnh . Lúc đó , trung sĩ Li-Som , ng Miên ngừng lại và ra dấu cho trung đội dừng lại .
"Im lặng - tôi muốn im lặng tuyệt đối!"
Họ đã nghe một tiếng động lạ phát ra khi cỏ bị một đoàn người dẩm đạp , sau đó cỏ sẽ bung dậy khi đoàn người đi qua . Đối với TS Li-Som , VM đang ở kế cận họ . Những đv VM bị phát hiện trước đó ở phía bắc đường 19 bởi biệt kích của Vitasse hay L-19 chỉ nhằm đánh lừa (decoy) hay chỉ là viện quân vì VM đã có mặt tại vị trí phục kích , súng chờ nhả đạn .
Hai súng liên thanh VM nổ ở tầm khoảng 30 yard (khoảng 28 m) vào bên hông (broadside) của trung đội . Li-Som hô to "trung đội 2 theo tôi" và chạy về hướng đồi , y vừa chạy vừa ném lựu đạn . Một loạt đạn liên thanh đã trúng ngực y trong khi khẩu thứ 1 nổ tung vì trúng lựu đạn của y .
"Cứu Li-Som" , lính đ.đ. 1 hô vang ; trung đội của anh ta tiếp tục trèo lên đồi , 2 ng khác trúng đạn nhưng cuối cùng tr.đội đã mang xác Li-Som về đ.đ. , lúc này đang lập chu vi phòng thủ .
Lúc bấy giờ là 1420 . . . một xạ thủ súng 57 ly không giật đến nằm kế đ.đ. trưởng để tác xạ . . .
Ở khúc có BCH của CĐ 100 tình hình khác hẳn . Trung đội cơ giới gồm ba xe half-track và một chiếc xe bọc thép M-8 , đi phía trước BCH CĐ , trừ 1 chiếc M-8 đi với TĐ 2 Korea . ĐT Barrou , đi xe Jeep với tay cầm carbine , xe chạy sau trung đội cơ giới .
Vào lúc 1415 , đoàn xe chạy trước ông chạy quá nhanh , thay vì chạy chậm để bảo vệ BCH CĐ . Ông xuống xe , đi bộ lại xe truyền tin và ra lịnh cho trung đội cơ giới chạy chậm lại , sau đó ông trở lại xe Jeep . Ngay lúc đó , liên thanh của VM bắt đầu nổ từ xa , và một lựu đạn rơi trước ông .
Giống như bị động đất , đoàn xe của BCH CĐ giờ đây đã biến mất trong đám mây của bụi và kim loại của xe cộ bị xé nát khi từng loạt đạn bazooka và cối VM bắn vào . Tr.đội cơ giới đã bất khiển dụng trước khi bắn trả . Chỉ trong bốn phút , ba chiếc half-track và 1 chiếc M-8 bố cháy và nổ tung . Chiếc M-8 còn lại với đạn 37 ly chống biển người (antipersonal/canister shell) , đã bắn trúng ổ liên thanh VM trên đỉnh đồi gần đó - đang nhả đạn vào đoàn xe bất động . Lúc 1425 , xe truyền tin duy nhứt đã bốc cháy , cắt mọi liên lạc giửa CĐ với các đv và với BTL Quân khu .
Barrou phản ứng nhanh . Tay cầm carbine , ông cùng chỉ huy của đ.đ. chỉ huy tìm cách tấn công vào ngọn đồi phía bắc của đoàn xe . Lúc 1435 ông bị trúng đạn trung liên BAR ở đùi . Sau đó vài phút , viên đ.đ.t cũng chết cạnh Barrou .
Trung tá Lajouanie , chỉ huy tr.đ. Korea , cũng cố gắng tấn công đồi này . Đạn chống biển người từ chiếc M-8 bắt đầu có hiệu quả và mọi ng đều nghĩ , chẳng mấy chốc họ sẽ đánh tan cuộc phục kích . Tuy nhiên , lúc đó , súng đại bác của chiếc M-8 lại im bặt , xạ thủ đã chết và lúc 1445 , tr.tá Lajouanie tử thương bên cạnh Barrou .
Từ trên đồi , Barrou lăn xuống tới cạnh chiếc M-8 và dù bị thương ở đùi , cố gắng trèo lên pháo tháp nhưng một lính VM đã thấy cấp bậc/lon kim loại của ông và bắn trúng chân thứ hai khiến ông rơi xuống đất . Ông liền lăn xuống con mương kế đường và xé bỏ/tháo gở cấp bậc , giấy tờ tùy thân cũng như giấy tờ quan trọng khác . Một lính quân y , ko biết ông là đại tá , đã băng bó cho ông trước khi chạy nhanh về t.đ. 43 đang bị thiệt hại nặng . Thiếu tá Hipolite , TMT của tr.đòan Korea cũng gục ngã sau đó vài phút . Thế là chỉ sau MƯỜI PHÚT , cả CĐ 100 như rắn mắt đầu (leaderless) .
Tài xế của các xe Công Binh đi đầu đoàn xe đã bỏ xe mà chạy , TĐ 520 khinh quân VN cũng nhanh chóng tan rả , khiến những kẻ còn sống của đ.đ. chỉ huy của CĐ và pháo đội chỉ huy của tr. đoàn pháo số 10 phải tự lo thân mình .
Lúc 1500 vì trúng pháo VM , các xe tải của công binh chở đạn bắt đầu nổ tung , tung mọi thứ lên trời .
Chính vào lúc đó , TĐ 1 và 2 Korea và pháo binh của họ đã tới KM 15 , và cứu đám tàn quân của BCH CĐ khỏi sự hủy diệt . Ngay lập tức 2 đ.đ. của t.đ. 2 Korea mở đường qua đám xe hư hại vì pháo của VM và đã bắt tay (link up) với t.đ. 43 ở một khoảng cách ko xa các xe cộ đang cháy và nổ (xe tiếp tục nổ tới 1730) ; họ cũng cố gắng dọn đường trống cho đoàn xe phía sau tiến tới .
Dưới hỏa lực khủng khiếp (wither) của VM , TĐ 43 cố gắng khởi động vài xe nhưng sau đó phải ngừng vì hỏa lực áp đảo của VM , vài xe thoát được về tới KM 22 .
Trong khi đó , TĐ 1 Korea và tàn quân của các đv khác tập hợp lại và đào hố cá nhân quanh đoàn xe . TT Kleinman của TĐ 2 là sq cao cấp nhứt của CĐ nắm quyền chỉ huy (vì họ ko biết ĐT Barrou ở đâu) và lúc 1530 quân Pháp đã lên tinh thần : dù tổn thất nặng và bị pháo bởi cối của VM , các khẩu 105 ly của Pháo đội 4 liên tục bắn thẳng (point-blank range) với ngòi nổ (fuse) tối thiểu vào các đợt xung phong của bộ đội VM . Vào lúc 1620 , 2 vị TĐT này và TĐT của TĐ 43 quyết định rằng tàn quân của CĐ đủ mạnh để lập một chu vi phòng thủ và chuẩn bị bải thả (drop zone) đạn dược vì sắp hết .
Máy bay ném bom B-26 cũng đã giúp cũng cố tình hình , dù ko như ý . Khi B-26 tới , hai bên đã cài răng lược tại nhiều chỗ (hand-to-hand stage at many places) khi quân 2 bên cách nhau vài mét . Khi bom và đạn từ trên đầu đổ xuống , quân 2 bên đều nhìn lên trời ko biết cái chết sẽ đến vào lúc nào .
Khi trời bắt đầu tối , quân Pháp biết rằng khó cầm cự (untenable) . Trong khi áp lực của bộ binh VM giảm đi , hỏa lực của cối vẫn nặng nề và chính xác . Phía Pháp , súng của Pháo đội 4 lại lần nữa yên lặng vì xạ thủ chết và gần hết đạn . Hơn 100 thương binh đang rên rỉ (moan) ở góc phía đông của đoàn xe , nơi mà BS Varme-Janville đang săn sóc họ trong một ô vuông nhỏ tạo bởi các xe tải lật ngửa (overturn) và một xe cứu thương ; vị bs đã thao tác chuyên nghiệp với các y tá cũng bị thương trong khi họ chăm sóc thương binh ; với các tự binh bị thương lần nữa do đạn của VM vẫn tiếp tục đổ xuống . Cuối cùng , các băng-ca (stretcher) được đẩy dưới các xe tải để an toàn hơn dù chúng chỉ cách chiến tuyến chừng 20 mét .
H1 : nơi chiến đoàn 100 bị phục kích ; h2 và 3 , do không ảnh chụp ; H4 , chiến xa M-8 trang bị đại bác 37 ly đã bắn đạn chống biển người vào VM ; H5 , xe half-truck , vừa chạy bánh và xích , đã bất khiển dụng ngay từ đầu .