Chiến đoàn 100 - bản đồ

                                               

                                        

                

                                              

 Chiến đoàn 100 - phần 3.

"Lúc 1900, tàn quân của CĐ tập họp lại để đánh trận cuối cùng: mở đường máu từ KM 15, để thoát khỏi cái bẩy thép đã nhai họ thành từng mảnh trong sáu giờ qua sau khi đã gậm nhắm (gnaw) họ trong 6 tháng qua. 
Khi màn đêm vừa phủ xuống, khắp nơi đầy ánh lửa khi lính Pháp bỏ lựu đạn cháy vào nòng đại bác để phá hủy, đổ xăng vào xe và trang bị để đốt, và bắn những súng ko giật và đại liên trước khi phá hủy chúng .
Đoàn quân rút lui theo thứ tự: TĐ 1, TĐ 2 và các lính pháo thủ và các tàn quân của TĐ 520 đi đoạn hậu. Một lần nữa, bóng tối là bạn của lính Pháp; thay vì rút về hướng tây tới km 22, họ đi về rừng rậm hướng nam. Trên lộ vẫn còn các TB bị thương ở chân đang đánh trận cuối cùng của cuộc đời. 
Lính VM đã nhanh chóng tràn lên đường để tịch thu chiến lợi phẩm vì họ biết máy bay Pháp sẽ ném bom vào khu vực phục kích một khi tù binh của CS đã an toàn rời khỏi con lộ. Vào lúc hừng đông hôm sau, trên lộ chỉ còn xe cộ hư hỏng và xác lính Pháp bắt đầu thối rửa dưới mặt trời.
Trong số người Pháp bị thương, bỏ sót bởi VM, có ĐT Barrou. Trong hai ngày, ông trốn trong bụi rậm gần nơi ông bị thương, rán lết đau khổ về phía một xe Dodge cứu thương - nơi hai lính Miên đang hấp hối rên rỉ, để uống ít nước từ can đựng xăng(jerrycan) của xe. Vào ngày 26/6, một nhóm lính Pháp xuất hiện, họ là tàn quân của CĐ. Họ làm băng-ca cho ông và bắt đầu đi bộ 50-dặm tới Pleiku. Chỉ ba giờ sau, cả toán lọt đúng vào một ổ phục kích của một toán thám kích VM: cả toán bị giải về trại TB.
Trong lúc đó, đoàn quân đã phá vòng vây ở KM 15 và vào rừng sâu nhưng rất khó khăn vì quá đông người. Chỉ trong giây phút, VM bắt đầu chạy đua với đoàn quân tới KM 22 hầu hủy diệt nó. Lúc 1930 , các TĐT đã quyết định chia đoàn quân thành từng trung đội - mỗi toán dưới quyền một sq hay hsq. 
Thật là cơn ác mộng khi các trung đội hay cá nhân phải dùng lưởi lê hay dao đi rừng (bush knife), hay dùng tay để nhổ các bụi rậm, trong khi gai gốc (thorn) xé rách quần áo họ. Nhiều ng đã gục ngã vì kiệt sức để rồi sau đó bị giết bởi Thượng Cộng (marauding mountaineer). 
Hàng trăm ng bị lạc đường trong đêm 24/6 nhưng khi hừng đông ló dạng, TĐ 1 Korea lại dẫn đầu đoàn quân. Với đ.đ. 3 bọc hậu, TĐ đã bẻ gẫy ba đợt tấn công của VM từ 0630 tới 0830 của ngày 25/6 trong vòng 5 km từ KM 22. Lúc 0800, đ.đ. 4,  đi đầu đoàn quân đụng với một toán VM phục kích họ, giết 12 VM. 
Lúc 1130, trời xanh bắt đầu chiếu sáng xuyên qua các tán lá, và có gió mát . 
"Ai đó?" (Qui va là?)
"Đừng bắn ... người Pháp!" (Ne tire pas...Francais!) 
Từ một lùm (clump) cây ở trước đ.đ. 4, ba lính mặc đồ xanh rằn ri tác chiến (motley-green battle-dress) xuất hiện với tiểu liên cầm tay - đó là lính Dù của CĐ Dù số 1 tại KM 22. 
Lính của TĐ 1 Korea nhào về phía trước, ôm lính Dù và khóc, vì kiệt sức, vì sợ hãi, vì biết ơn đã được cứu sống. Dù họ sống nhưng CĐ 100 đã khai tử ngày 24/5 tại KM 15.
KM 22 cũng ko giữ được lâu và lính Dù giữ nó nhằm thu nhặt những tàn quân của CĐ 100. Vì họ đi lộn xộn/straggle (những thành phần cuối cùng chỉ đến lúc 1900 sau khi đi bộ và chiến đấu trong 40 giờ ko nghỉ và gần như ko thức ăn), họ được gửi về đèo Mang Yang, nơi CĐ 42 của ĐT Sockel thanh lọc và chuyển kẻ bị thương về Pleiku. Thật kỳ diệu Đ.U. Léouzon lại xuất hiện với tàn quân của đ.đ. 1 của Tr.đ. Thuộc địa, với áo và giày trận, quần dài đã bị xé rách bởi gai rừng. 
Về phía VM cũng phải nghỉ lấy sức, sau khi lấy các chiến lợi phẩm từ đoàn xe, gửi kẻ bị thương của họ về An Khê, và tiếp nhận 1 t.đ. tăng viện. Giờ họ sẵn sàng chiến đấu để hủy diệt CĐ Dù và CĐ 42, giờ rất chậm chạp vì thiếu phương tiện vận chuyển và nay thêm gánh nặng với tàn quân của CĐ 100.
Một lần nữa đoàn người lại bắt đầu, và lần này rút về Pleiku với thành phần sau: lính Thượng, lính Dù và các đv của CĐ 100, được tăng cường bởi một số chiến xa của Thiết đoàn 5 (biệt danh Royal Poland); họ di chuyển chậm chạp với bộ binh đi 2 bên đường. Vào chiều 26/6, CĐ 42 đã an toàn tới Phú Yên, 10 km tây của đèo Mang Yang và các dv còn lại của đoàn quân đi về đó .
Mục tiêu cho chiều hôm sau là cây cầu xuyên qua sông Dak Ya-Ayun, 12 km về phía tây; đi đầu vẫn là TĐ 1 Korea, đã lọt một ổ phục kích ở phía đông của cầu, xem hình. Một lần nữa, với yểm trợ của xe tank, đoàn xe vượt qua và mệt mỏi (wearily) đóng quân quanh cầu cùng chiều.
Vào 28/6 , đoàn quân có thể cảm thấy rằng họ sắp tới hậu cứ (home base). Đường 19 bây giờ đi qua một cánh đồng ngày càng mở rộng, vài dân làng đứng vệ đường và những cánh đồng đã cày cuốc bắt đầu xuất hiện. Pleiku chỉ còn 30 km. Vào lúc 1100 ngày 28, các phần tử đi đầu--hai đ.đ. của CĐ 42, tàn quân của TĐ 1 Korea, pháo đội 4 của VN (4th Vietnamese Artillery Group) và một trung đội của Thiết đoàn 5 - đã tới một điểm khoảng 3km từ giao điểm (junction) của đường 19 và 19-B, khi lần nữa những dấu hiệu bất thường (ominous) của 1 phục kích lại xuất hiện: im lặng tuyệt đối, ko thấy chim chóc, và những tảng đá to bỏ lộn xộn ngang đường (strewn seeming helter-skelter across the road).
Phe VM lần này là Tr.đoàn 108, tăng cường bởi TĐ 30 độc lập và thiện chiến; nhưng kẻ sống sót tại KM 15 đã có kinh nghiệm. Khi súng vừa nổ, lính của TĐ 43 và 1 Korea lập chu vi phòng thủ hai bên đường với tank của Thiết đoàn 5 lo mặt đường và pháo đội 4 của VN đặt ở giữa chu vi cùng với BCH của ĐT Sockel; xem hình 2. 
Những xe tiếp tế nằm ngoài chu vi phòng thủ đã bị trúng cối và bazooka của VM và vài xe chỡ đạn đã phát nổ. Rút kinh nghiệm, tài xế các xe sau vẫn chạy, ủi các xe bị cháy xuống mương bên đường, dù phải cán lên đồng đội bị thương. Để lại 10 xe bị cháy và hàng chục ng chết và bị thương phía sau, đoàn xe đã vào chu vi phòng thủ lúc 1208. Lúc 1215, bộ binh VM chui ra từ đám cỏ xung phong vào đám tàn quân đã mệt mỏi của TĐ 1 Korea. 
Một TĐ VM mới tăng viện tấn công khu vực tây bắc của chu vi, bảo vệ rất mỏng (thinny held) bởi đ.đ. 1; vì không có đại liên và ko đủ đạn cho vũ khí cá nhân và đã chết 20 người vào ngày hôm qua gần Dak Ya-Ayun. Tuy nhiên đ.đ. 1, dù chỉ có 60 ng đã chống lại 500 lính VM. Lúc 1235, lính VM đã tràn vào tới vị trí pháo binh, ĐT Sockel ra lịnh cho 3 tr.đ. của đ.đ. 2 phản công. Lúc 1300, đ.đ. này đã xung phong, vượt qua đường 19 dưới đạn địch và xông vào cạnh sườn của VM. Lần này đủ chỗ cho điều động, lại có tank, ko có lính công binh và tân binh, và lính pháo binh của VN trực xạ (round after round at point-blank range into the ennemy). 
Lần này máy bay B-26 đã hoạt động hữu hiệu vì VM ở đồng trống; lần này VM phải rút vào rừng sau khi để lại nhiều xác cháy xém vì bom napalm. 
Họ tập họp và đếm quân, đ.đ. 1 của TĐ 1 Korea đã chết 42 ng trong hơn 60 phút. Cuộc phục kích hôm trước làm chết 59 ng. 5 ngày đánh nhau trên QL-19 đã gây tổn thất nhiều hơn 2 năm chiến đấu ở Cao ly. 

(đọc tiếp ở phần 4)

Chiến đoàn 100 - phần 4 

... 

"Nhưng khổ nạn chưa hết với cđ 100.

Sau khi đóng quân vô sự (uneventful) ở ngã ba (road fork) Dak Doa, họ đã tới Pleiku ngày 29/6, nơi họ gặp chỉ huy mới, ĐT Masse, và hạt nhân (nucleus) của bộ tham mưu mới. Đây là lần đầu tiên trong một tuần, cũng là đầu tiên tính từ tháng 12/1953 - quân nhân của CĐ mới có thời gian chăm sóc bản thân (take stock of themselve). Ai ai cũng đều: ko cạo râu, quần áo rách rưới, suy yếu (undermine) qua nhiều tháng bị kiết lỵ (dysentery), đầy vết thương (covered with sores), họ giống kẻ trốn trại (fugitive) từ trại tập trung hơn là một chiến binh chính quy. Thiệt hại của CĐ cũng đáng sợ (frightful): trong số 222 ng của đ.đ. chỉ huy, chỉ còn lại 84; các tđ Korea, tđ 2 Korea và tđ Khinh quân (Bataillon de Marche) của trung đoàn 43 với quân số 834 ng mỗi tđ lúc ban đầu (onset) này lần lượt tập hợp được (muster) 452, 497 và 345 ng; và tiểu đoàn 2 của trung đoàn 10 thuộc địa (2nd Group of the 10th Colonial Artillery) chỉ còn 215/474. TĐ này, vì mất hết súng, đã chiến đấu như bộ binh trong ngày 27 và 28/6. Thiếu tá Arvieux, chỉ huy, đã chết bên cạnh súng tại KM 15. 

Thiệt hại về trang bị cũng nặng nề ko kém: 85/100 các xe, bao gồm trung đội cơ giới (armored car platoon); 100/100 pháo binh 105 ly, 68/100 trang bị về truyền tin và phân nửa (one-half) của súng máy và súng tự động. Tuy nhiên những ai sống sót đều còn vũ khí: một số có tới hai súng để sẵn sàng cho ng bị thương dùng khi cần. 

... Với tình hình như vậy, ngày 2/7, CĐ lãnh trách nhiệm bảo vệ Tiểu khu Pleiku, sau khi TK này phải trả CĐ 1 Dù (First Airborn Group) ra Bắc và TĐ 4 Sơn Cước (4th Mountaineer Bataillon) ra bờ biển miền Trung (ý nói vùng Bình Định, Quảng Ngải -- Tài). 

Trong khi đó, BTL Vùng đã bắt đầu góp nhặt trang bị cho CĐ - ba xe jeep cho đv này, sáu xe tải cho đv kia, và ba khẩu 105 ly cho trung đoàn 10 Pháo Thuộc Địa. Một đv tăng viện nhỏ của trung đoàn Korea cuối cùng cũng tới; ng lính của CĐ  đã nghỉ ngơi, ăn và làm công việc hàng ngày như người máy (automaton); nhưng điều mà họ quan tâm nhứt là chiến tranh đã hết. Và, đúng như vậy, chiến tranh đã sắp hết. Tại Genève xa xôi, các chánh khách đã thảo luận các chi tiết cuối của ngừng bắn. Tại Pháp, TT Pierre Mendès-France đã hứa sẽ có ngưng bắn trong một tháng hay CP của ông sẽ từ chức và hôm nay đã là 12/7.  

(Còn tiếp) 

Dịch từ trang 234-5 từ sách Street Without Joy.

 

kỳ 1: Lời kể của những chiến sĩ Đak Pơ

Thứ Sáu, 17/01/2014, 10:20 [GMT+7]

Gửi tin qua Email Đăng lên Facebook Đưa bài viết lên linkhay Đưa bài viết lên Google Bookmarks Đăng lên Twitter Chia sẻ In tin này

.

(GLO)- L.T.S: Gần 60 năm về trước, ngày 24-6-1954, trên đường 19, Trung đoàn 96 đã tiêu diệt hoàn toàn Binh đoàn Cơ động 100 (GM 100)-lực lượng tinh nhuệ nhất của quân xâm lược Pháp đang rút chạy khỏi An Khê. Đây là trận giao thông chiến lớn nhất trong suốt chiều dài kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ của dân tộc ta, là trận đánh mẫu mực về sự mưu trí, dũng cảm, là điển hình của nghệ thuật quân sự “lấy ít địch nhiều, lấy nhỏ thắng lớn”, nhưng đến nay vẫn chưa có một tổng kết thấu đáo; những công trình đối với chiến thắng này còn mờ nhạt và chưa xứng với tầm vóc của một chiến thắng như một huyền thoại.

Sau khi đăng loạt bài của tác giả Văn Công Hùng và Bích Hà đề cập một số vấn đề về Di tích lịch sử chiến thắng Đak Pơ, Báo Gia Lai nhận được rất nhiều ý kiến của độc giả bày tỏ muốn được có thêm thông tin về chiến công lẫy lừng ấy. Về nội dung này, Báo Gia Lai đăng tiếp chùm bài Chiến thắng huyền thoại Đak Pơ: Vĩ thanh và khát vọng.
 

Thắp hương tưởng niệm đồng đội. Ảnh: Q.N

Chặn đứng một binh đoàn tinh nhuệ

Chúng tôi vô cùng may mắn khi gặp được những người chiến sĩ Đak Pơ năm xưa-những người trực tiếp tham gia trận phục kích trên đoạn đường cầu Đak Pơ hiểm trở gần 60 năm trước. Đó là ông Đỗ Văn An và ông Đặng Công Quảng. Theo chân những người lính thăm lại chiến trường xưa trong một ngày đầu năm lất phất mưa và se sắt lạnh, chúng tôi càng thêm tự hào về chiến công oanh liệt vào bậc nhất ở miền Nam trong thời kỳ chống Pháp-trận-đánh-cuối-cùng mang tên Đak Pơ.

Đứng ngay trên mặt đường đoạn lưng chừng dốc Đói (thuộc địa phận xã Đak Pơ, huyện Đak Pơ-N.V), ông Đỗ Văn An (hiện thường trú tại 7/15, đường Lương Thạnh, TP. Pleiku)-một trong những chiến sĩ của Tiểu đoàn 40 nhận lệnh ôm khẩu ĐKZ nã thẳng vào chiếc xe tăng đầu tiên của địch nói với chúng tôi với giọng đầy hào sảng: Bây giờ ngẫm lại, chúng tôi càng hiểu và cảm phục hơn sự táo bạo của đồng chí Trung đoàn trưởng Nguyễn Minh Châu hồi ấy khi quyết định chặn đánh cả đoàn xe quân sự hiện đại vào loại bậc nhất lúc bấy giờ. Tôi lúc đó là chiến sĩ của Tiểu đoàn 40-Tiểu đoàn có nhiệm vụ chặn ngay chiếc xe đi đầu, không cho một chiếc nào lọt khỏi trận địa. Còn Tiểu đoàn 79 của ông Quảng thì phục kích ngay đoạn địch có ở trước mặt, tìm đánh trúng sở chỉ huy.

Theo lời kể của ông An thì đơn vị ông nhận được lệnh xuất kích lúc 12 giờ 30 phút ngày 24-6-1954. Lúc này, cuộc rút chạy của GM 100 vẫn đang rầm rộ, ồn ào. Càng đến gần cuối Đak Pơ, đường càng hẹp, bọn địch càng dồn ép, thúc nhau vượt nhanh, xe dồn lên, người bám sát nhưng kẻ địch không thể ngờ rằng chúng đã nằm trong trận địa phục kích.

“Xác định đây là trận đánh lớn, chúng tôi ai nấy đều nóng lòng chờ lệnh. Khi bộ phận tiền vệ của Tiểu đoàn 520 ngụy vượt qua cầu Đak Pơ-nơi Đại đội 68 làm nhiệm vụ chặn đầu cũng là lúc đồng chí Trung đoàn trưởng ra lệnh nổ súng-ông An hào hứng kể-Cùng với tiếng súng của bộ phận chặn đầu, cối 82, ĐKZ của các đơn vị cũng khai hỏa, nhằm thẳng vào các cụm xe, cụm địch đang xô đẩy nhau dưới mặt đường mà bắn. Tôi trong nhóm 4 người được lệnh tiêu diệt xe công binh và xe tăng đi đầu. Khi xe vừa trườn tới, 4 khẩu ĐKZ của chúng tôi đồng loạt nổ khiến chiếc xe bị đứt xích, nằm quay ngang chắn lối đi. Trong phút chốc, cả đoàn xe phía sau bị dồn ứ lại, lĩnh gọn những làn đạn cấp tập của ta. Lúc này, Đại đội 3 và hai trung đội của Đại đội 68 đã xung phong xuống mặt đường…”.

Ngày báo tử của GM 100

Con đường từ Pleiku đi Đak Pơ hôm nay sao ngắn lạ, khi câu chuyện giữa chúng tôi mỗi lúc một lắng sâu. Ngồi nghe người đồng đội năm xưa hào hứng kể chuyện, ông Đặng Công Quảng (hiện thường trú tại tổ 11, phường Hội Phú, TP. Pleiku) lâu lâu lại góp chuyện trong tiếng cười vang. Người chiến sĩ của Tiểu đoàn 79-tiểu đoàn nhận lệnh chia thành nhiều mũi, có nhiệm vụ đánh thọc sườn, chặn giữa đoàn vận chuyển địch, bản thân nhận nhiệm vụ đánh địch tại cứ điểm Mũi Nhung cách đây 60 năm chắc chắn có nhiều điều muốn nói.
 

Phía xa đó là cứ điểm Mũi Nhung. Ảnh: Q.N

Kể lại chuyện GM 100 sa lầy, tan rã và thua một cách nhanh chóng ngay tại đoạn đánh của đơn vị mình, giọng ông Quảng đầy tự hào: “Nhận lệnh phát hỏa, chúng tôi vừa xuất kích là đã đánh trúng ngay tiểu đoàn đi đầu của GM 100, trong đó có cả sở chỉ huy của binh đoàn. Dù địch chống cự quyết liệt nhưng anh em chúng tôi vẫn bám sát, theo từng khu vực chia nhỏ chúng để tiêu diệt. Lúc này, một, hai chiếc xe tăng địch đã bốc cháy, việc này càng khích lệ tinh thần chiến đấu của toàn đơn vị. Đến khoảng gần chiều 24-6, trinh sát báo về là ta đã bắt được tên chỉ huy bị thương đang cố lẩn trốn, toàn bộ quân địch lọt vào trận địa phục kích đã bị tiêu diệt hoặc chạy tán loạn, xe tăng, thiết giáp, xe kéo pháo cháy ngổn ngang”.

Qua lời kể của ông Quảng, chúng tôi cũng đã kịp mường tượng thấy hình ảnh người chiến sĩ tuổi vừa đôi mươi Đặng Công Quảng ngày nào, dẻo dai, kiên cường bám trụ, tay kẹp khẩu trung liên hiên ngang xả hết 2 thùng đạn vào quân thù rồi xông lên đánh giáp lá cà. Ông Quảng kể tiếp, sau khi đánh tan đoàn địch rút chạy, đơn vị ông tiếp tục giữ vững trận địa, củng cố công sự ở các mỏm đồi đang chiếm lĩnh, hình thành các trận địa phòng ngự đồng thời tổ chức đánh bại các đợt phản kích của địch, sẵn sàng truy kích địch ngay trong đêm, cố diệt thêm nhiều sinh lực địch. Vì thế, từ cuối buổi chiều 24-6 trở đi, đơn vị ông đã tổ chức nhiều đợt truy kích địch, cho đến trưa 25-6-1954 thì dừng truy kích, tiếp tục nhận lệnh bao vây đánh địch ở cứ điểm Cheo Reo.

Sau những dòng hồi tưởng hào sảng về chiến tích năm nào, không ai bảo ai, cả hai ông An và Quảng đều bất ngờ dừng lại, hết trầm tư nhìn lên tấm bia tưởng niệm lại phóng tầm mắt về phía dốc Đói và Mũi Nhung-giờ đây đang trải một màu xanh bời bời sự sống. Sau một đỗi, hai ông mời chúng tôi về lại khu vực trạm phẫu thuật xưa-vị trí nay đã được xác định là nơi chôn cất 147 liệt sĩ, chỗ gần hồ Ktung, thuộc xã An Thành, huyện Đak Pơ bây giờ. Dợm bước chân theo sát hai ông, nhìn lên những mái đầu tóc đã pha sương cặm cụi bước chậm chạp, lòng chúng tôi vương những bùi ngùi…

Quốc Ninh-Thu Huế

 Trận Việt Minh phục kích tiêu diệt gọn chiến đoàn (Groupement Mobile hay G.M.) 100 của Pháp tại đèo An Khê thuộc QL 19 , đã được ghi vào quân sử Pháp và VNCH , và đã được mô tả rõ ràng trong quyển Street Without Joy của Bernard Fall (hiện tôi đang có), từ trang 185-250, nhưng lại bị lảng quên trong quân sử của CSVN đến độ hiện nay người ta ko biết mồ mả của các liệt sĩ đã chết trong trận này, trong khi đó, người Pháp đã lập bia bia kỷ niệm tại đèo An Khê .

Ta có thể đặt câu hỏi : tại sao kẻ thua trận lại được tưởng nhớ trong khi kẻ thắng trận ko còn dấu vết gì ? Sau đây ta hảy đọc hồi ký của một CCB Việt Minh từng dự trận này . -- Tài Trần .

========

HỒI KÝ VỀ MỘT TRẬN ĐÁNH HAY

Thứ Tư, 24/06/2009, 14:34 [GMT+7]

55 năm sau ngày Chiến thắng Đak Pơ, chúng tôi tìm gặp một nhân chứng sống quan trọng của trận chiến này để nghe kể về một trận đánh được cho là có sự phối hợp hiệu quả với chiến thắng Điện Biên Phủ, góp phần kết thúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Ông là Nguyễn Tự- nguyên cán bộ tham mưu tác chiến của Tiểu đoàn 40- Trung đoàn 96 Anh hùng và hiện là Trưởng ban Liên lạc của Trung đoàn 96 tại Bình Định.

Ông Nguyễn Tự. Thành phố Quy Nhơn những ngày giữa hè oi ả. Ở một góc sân nhỏ trong căn nhà số 79 trên đường Trần Cao Vân, ông Tự nhanh nhẹn lấy ra những tập tài liệu liên quan đến trận chiến năm xưa, và trong cuộc chuyện trò về quá khứ, không ít lần mắt ông rơm rớm.

Trận giao thông chiến lớn nhất trong chiến tranh Việt Nam

Để câu chuyện dễ hiểu và sinh động hơn, ông Tự lấy ra một mảnh giấy và cây bút, phác lên đó những đường nét rắn rỏi về sơ đồ chiến thuật trận đánh và bắt đầu kể lại diễn biến bằng giọng điệu thật hào hứng. 55 năm đã trôi qua, nhưng trong ký ức của ông, từng chi tiết nhỏ nhất của cuộc chiến đấu vẫn được lưu giữ.

...Đông Xuân 1953-1954, thực hiện kế hoạch Na-va, địch mở chiến dịch Atlante ở miền Trung hòng chiếm toàn bộ vùng tự do Liên khu V. Ngày 20-01-1954, 4 Binh đoàn Cơ động (BĐCĐ) của địch gồm Binh đoàn số 10, 100, 41 và 42 với lực lượng nòng cốt là BĐCĐ 100 (thuộc loại mạnh nhất từng tham chiến ở Triều Tiên) tiến đánh Phú Yên. Lúc này, nhiệm vụ bảo vệ vùng tự do được giao lại cho lực lượng địa phương, toàn bộ quân chủ lực tiến lên đánh địch trên địa bàn chiến lược Tây Nguyên. Đêm 27-01-1954, ta tấn công tiêu diệt cụm cứ điểm Măng Đen, Măng Bút, Kon Rẫy, mở toang cửa ngõ Bắc Tây Nguyên, khiến địch hoảng hốt bỏ Kon Tum tháo chạy.

Trước tình thế Pleiku và quốc lộ 19 bị uy hiếp nặng, địch buộc phải điều BĐCĐ 100 từ Phú Yên lên chống đỡ. Thua đau tại 3 mũi tấn công: Từ Quy Nhơn đánh lên, An Khê đánh xuống và Phú Yên đánh ra, địch buộc phải hủy cuộc tấn công và rút quân, chỉ để BĐCĐ 100 ở lại cố thủ tập đoàn cứ điểm An Khê. Ngày 1-5-1954, để đáp ứng nhu cầu phát triển nhanh của chiến trường, Trung đoàn 96- bộ đội chủ lực Liên khu V ra đời (gồm Tiểu đoàn 40 và Tiểu đoàn 79) ngay trên tuyến lửa và được lệnh cấp tốc hành quân lên phối hợp với đơn vị bạn cắt quốc lộ 19, triệt đường tiếp tế buộc địch phải rút bỏ An Khê, đồng thời lên kế hoạch đánh tiêu diệt khi chúng rút chạy.

Hơn 2 tháng bị bao vây cô lập, máy bay không đủ sức tiếp tế, ngày 24-6-1954 toàn bộ lực lượng địch ở An Khê rút về Pleiku. 12 giờ 30 phút, địch vừa đến Đak Pơ thì lọt ngay vào trận địa phục kích của ta. Ta phục kích tại một khúc cua tay áo gần đỉnh dốc Đak Pơ, quyết chiến điểm được xác định tại cây số 95. Đây là một đoạn đường hẹp, hai bên cỏ cây và vách đá dựng đứng, nếu chiếc xe đầu tiên “chết” ở đoạn này thì đoàn xe phía sau không thể tiến lên được và địch hết đường thoát. Để chuẩn bị, trước đó, Trung đoàn trưởng Nguyễn Minh Châu chỉ thị cho Tiểu đoàn 40 dùng chiếc đồng hồ duy nhất của cả Tiểu đoàn (chiếc đồng hồ này chính là của ông Tự, hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng tỉnh) xác định thời gian một cách chuẩn xác nhất để tính thời điểm hạ lệnh tiến công, sao cho khi chiếc xe đầu tiên của địch tới quyết chiến điểm thì ta cũng từ bên sườn theo hướng vuông góc kịp đến nơi và nổ súng đúng lúc tiêu diệt gọn chiếc xe này. “Đây là một chi tiết rất quan trọng, vì nếu xuất kích sớm thì xung kích của ta bị phi pháo, thương vong nhiều trước khi nổ súng; nếu xuất kích chậm, nhiều xe và bộ binh của địch đã vượt qua khỏi quyết chiến điểm và sẽ quay lại đánh tạt sườn”- ông Tự phân tích.

Sau khi địch lọt vào trận địa phục kích, Trung đoàn trưởng Nguyễn Minh Châu hạ lệnh cho toàn Trung đoàn xuất kích. Trung đội ĐKZ trong đội hình Tiểu đoàn 40 mở hết tốc lực xuyên qua lực lượng bảo vệ sườn của địch, đến nơi kịp lúc và bắn gục chiếc xe công binh đầu tiên đang chạm quyết chiến điểm ở đỉnh dốc. Ngay sau đó, mấy trăm chiếc xe bị ùn lại, dồn sít vào nhau như một con rắn khổng lồ dài hơn 5 km! Cùng với ĐKZ, các mũi xung kích cũng đồng loạt ào ạt xông lên, đánh tan lực lượng bảo vệ sườn và tràn xuống mặt đường. Chỉ sau 10 phút, tất cả chỉ huy BĐCĐ 100 đều bị loại khỏi vòng chiến. Mất chỉ huy, lại bị đánh phủ đầu, đội hình của chúng lớp chết lớp bị thương, số còn sống bỏ chạy thục mạng. Sau cơn hoảng loạn, địch củng cố đội ngũ, phản kích ác liệt, tuy nhiên, đợt phản kích cuối cùng của địch đã bị đập tan. 19 giờ cùng ngày, ta hoàn toàn làm chủ trận địa. Ông Tự vẫn còn nguyên niềm tự hào, hồ hởi khi nói về kết quả trận thắng này: “Trung đoàn 96 lúc đó vừa mới thành lập được 55 ngày là đã vào trận đánh này, chỉ có 700 chiến sĩ “đầu trần chân đất” nhưng đã đánh tan Binh đoàn Cơ động 100 của địch và lực lượng chiếm đóng An Khê với quân số lên đến 3.900 tên! Lúc đó chúng tôi không còn quan tâm đến cái chết nữa dù biết tương quan lực lượng hết sức chênh lệch”.

Đặc biệt, có một điều ít được biết đến, đó là: Chính Trung đội du kích của Anh hùng Núp đã phối hợp với Trung đoàn 96 trong trận đánh vang dội này. Ông Tự sôi nổi kể lại: “Hồi đó, khi chúng tôi phổ biến kế hoạch tác chiến trên sa bàn thì ông Núp cũng có mặt ở ngay bên cạnh mà”. Cùng với Trung đoàn 96, bằng tinh thần chiến đấu cao độ, Trung đội du kích gồm các chiến sĩ người Bahnar dưới sự chỉ huy trực tiếp của Anh hùng Núp đã tích cực tham gia tải đạn, cõng thương binh, chôn cất liệt sĩ... Có thể nói, Chiến thắng Đak Pơ có một phần không nhỏ sự hỗ trợ tác chiến của lực lượng du kích địa phương.

Được tin thắng trận Đak Pơ, Bác Hồ đã gửi thư khen: “Các chú hoạt động có thành tích khá. Bác vui lòng thay mặt Chính phủ khen ngợi các chú và thưởng đoàn vừa thắng khá ở An Khê Huân chương Kháng chiến hạng nhất... Bác chờ nhiều tin thắng lợi của các chú và thân ái hỏi thăm đồng bào trong đó”. Trong cuốn sách “Đại tướng Võ Nguyên Giáp với chiến dịch Điện Biên Phủ”-NXB Quân đội Nhân dân, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng đánh giá rất cao chiến thắng này: “...Đây là một trận vận động phục kích lớn, dũng cảm và linh hoạt, tận dụng được yếu tố bất ngờ, sử dụng lực lượng với hiệu quả cao, đánh trúng vào chỗ yếu của địch, bồi thêm cho chúng một đòn thất bại nặng nề...”.

Chiến thắng đã được tôn vinh đúng tầm vóc?

Những ngày này, bên cạnh việc bận rộn chuẩn bị cho Lễ kỷ niệm 55 năm Chiến thắng Đak Pơ, Ban Liên lạc Trung đoàn 96 tại Bình Định cũng đang làm đơn thỉnh nguyện gửi các cấp cao nhất của Nhà nước để đề nghị xem xét, truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân cho Trung đoàn trưởng Nguyễn Minh Châu vì thành tích xuất sắc không chỉ trong trận Đak Pơ mà còn những chiến công trước và sau đó. Hiện Bộ Tư lệnh Quân khu 5 cũng đã có công văn đề nghị lập hồ sơ, thủ tục gửi về Quân khu 5 để thẩm định và hoàn chỉnh hồ sơ trình Bộ Quốc phòng xét đề nghị truy tặng danh hiệu này cho Trung đoàn trưởng Nguyễn Minh Châu, đã mất năm 1999.

Những kỷ lục của chiến thắng Đak Pơ:

Riêng về đánh giao thông, trong suốt 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, chưa có trận vận động phục kích nào lớn hơn trận Đak Pơ.

Cụ thể:

Kỷ lục về tiêu diệt sinh lực địch: Địch chết và bị thương 700 tên, bị bắt sống 1.200 tên.

Kỷ lục về chiến lợi phẩm: Thu 229 xe cơ giới, 20 đại bác và hàng ngàn súng các loại.

Kỷ lục về hiệu quả chiến đấu: Lực lượng của ta ít hơn địch trên 5 lần nhưng chỉ trong vòng 7 tiếng đồng hồ đã xóa sổ cả một Binh đoàn Cơ động, loại khỏi vòng chiến 3.900 tên địch.

Nguồn: Lịch sử Đảng bộ tỉnh Gia Lai

Có thể thấy, Đak Pơ là một trận đánh được báo chí quốc tế ca ngợi là một trận đánh hay, là chiến công lớn nhất Liên khu V, và chỉ khi tin BĐCĐ 100 bị tiêu diệt bay tới Genève, địch mới chịu đưa ra điều kiện đàm phán và ký kết Hiệp định Genève. Thế nhưng, cho đến nay, dường như chiến thắng Đak Pơ vẫn chưa được tôn vinh xứng tầm, dù rằng Trung đoàn 96 đã được tuyên dương Anh hùng và địa điểm Chiến thắng Đak Pơ được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia. Suốt nhiều năm qua, ông Tự không ngừng băn khoăn: “Không biết vì sao cho đến nay Chiến thắng Đak Pơ không được sử sách ghi chép đầy đủ, báo đài không nói, không viết gì nhiều, trừ một vài tờ báo địa phương và mấy quyển sách lưu hành nội bộ”.

Ông Nguyễn Tự cho biết thêm, hiện phần mộ của 147 liệt sĩ trong trận đánh này (trong đó có 87 người là bộ đội, còn lại là dân quân du kích và thanh niên xung phong) đều chưa được tìm thấy, mặc cho những nỗ lực tìm kiếm không ngừng của địa phương và của Ban Liên lạc Trung đoàn 96. Đã 6 lần ông cùng chính quyền An Khê tìm lại dấu tích những nơi chôn cất cũ nhưng đào lên chỉ thấy đất đen. “Về chuyện này chúng tôi thấy quá day dứt nhưng chưa biết cách sao?”- ông Tự lặng đi. Bình Định, Quảng Ngãi, Khánh Hòa, Phú Yên, Quảng Nam... quê hương của những liệt sĩ này vẫn còn biết bao người thân mong ngóng nhưng chưa biết bao giờ mới được đón con, em, cha, chú mình trở về. Cùng với Đài tưởng niệm Chiến thắng Đak Pơ, hiện chỉ còn một chứng nhân câm lặng bên vệ đường phía Nam quốc lộ 19 tại cây số 94. Đó là tấm bia tưởng niệm những người lính chết trận trong trận này. Những dòng chữ (bằng tiếng Pháp) cuối cùng trên bia còn ghi: “Nơi đây, ngày 24 tháng 6 năm 1954, những người lính Pháp và Việt Nam đã hy sinh vì Tổ quốc của họ...”.