TRẬN MẬU THÂN 1968 TẠI TỈNH LỴ KONTUM VÀ QUÂN LỴ TÂN CẢNH
Chuyển ngữ từ trang 302 tới 308 của sách Staying the Course của Erik B. Villard.
Ghi chú: Ngoài các đơn vị của VNCH, các đơn vị còn lại trong bài viết đều là của Mỹ.
. . .
"Thành phố thứ ba ở Cao nguyên Trung phần bị tấn công vào đêm 29 và 30/1/1968 là Kontum, tỉnh lỵ của tỉnh Kontum. Cũng như 2 thành phố khác của cao nguyên (là Ban Mê Thuột và Pleiku), dân số của tỉnh lỵ này khoảng 28 ngàn, gồm người Kinh và Thượng. Cách khoảng 50km bắc của tp Pleiku, thành phố nằm ở một chỗ uốn cong (bend) của Dak Bla, một con sông chảy chậm che chỡ mặt nam và đông của tp. QL-14 chạy qua rìa phía tây của tp, nối tỉnh lỵ này với tp Pleiku và Dak To, xem hình.
Một loạt các căn cứ nằm dọc theo phòng tuyến phía bắc của tp. Xa nhứt về phía đông của phòng tuyến này là một sân bay trong đó có các căn cứ của đại đội 57 trực thăng tấn công; chi đoàn A của thiết đoàn 2 sđ 1 không kỵ; đại đội B của TĐ 299 công binh; và một đại đội DSCĐ. Tòa nhà của toán cố vấn MACV và một đài truyền tin nằm ở phía tây của phòng tuyến trên đây. Giữa sân bay trên đây và tòa nhà của MACV là BCH của biệt khu 24 của VNCH, phòng thủ bởi TĐ 2/42 sư đoàn 22 bộ binh VNCH; đại đội 406 thám kích; và một pháo đội 105-ly VNCH, xem bản đồ bên dưới. Một đại đội lính Thượng giữ BCH tiểu khu nằm ở trung tâm tp.
Người chịu trách nhiệm bảo vệ tp Kontum là đại tá Nguyễn trọng Luật, tư lịnh của biệt khu 24, bao gồm tỉnh Kontum. Cố vấn của đại tá Luật là đại tá James Cahill, phối hợp hành quân giữa liên quân Việt-Mỹ để bảo vệ tp. Tin tình báo đáng tin cậy đã cho thấy tp này có khả năng bị tấn công một số nơi trong kỳ nghỉ Tết kéo dài cả tuần này. Hai vị TL đã xem xét và thực tập kế hoạch phòng thủ chung, gia tăng các hoạt động trinh sát, và tăng cường (strengthen) kế hoạch phòng thủ chung của một số căn cứ quan trọng, bằng cách lập thêm hàng rào kẽm gai và bãi mìn bên ngoài chu vi của sân bay. Đại tá Luật cũng cho binh sĩ trực 50/100 trong những ngày lễ này.
Cuộc tấn công vào tp Kontum đã bắt đầu lúc 02:12 ngày 30/1/68, khi một đại đội của TĐ 406 đặc công CSBV và một đại đội của TĐ 304 quân địa phương tiến vào tp từ phía đông bắc và kế đó tấn công sân bay. Trong lúc quân cs cố gắng vượt qua hàng rào kẽm gai mới dựng và bị thương vong do mìn chống người, lính Mỹ đã nổ súng, và gunship từ đại đội 57 trực thăng tấn công đã nhanh chóng cất cánh (scramble aloft). Nhờ ánh sáng từ đèn pha cực mạnh của sân bay, các trực thăng đã tấn công địch bằng rốc-két và đại liên, chận đứng kịp thời khi chúng chỉ cách phi đạo chánh 50 mét.
Địch quân đã mở cuộc tấn công thứ hai và mạnh hơn vào sân bay một thời gian ngắn sau đó khi TĐ K6 của trung đoàn 24 csbv tham gia trận đánh. Vào lúc đó 2 xe tăng M48 và 4 thiết vận xa M113 của chi đoàn A thiết đoàn 2 sđ 1 không kỵ, xuất phát từ doanh trại của họ, đã rầm rộ xông tới, tấn công vào sườn phải của đoàn quân csbv. Cuộc tấn công đột ngột này đã khiến địch quân xáo trộn hàng ngũ (disarray), nhưng họ đã nhanh chóng phản công, khiến thiết giáp Mỹ ko còn giữ thế chủ động. Các đạn B-40 đã bắn vào thiết giáp Mỹ, trúng ít nhứt một chiếc, và các xe thiết giáp đã bắt đầu rút về doanh trại của họ.
Trong khi cuộc tấn công sân bay đang diễn tiến, vài đại đội thuộc các TĐ K4 và K5 thuộc trung đoàn 24 csbv, và 2 đại đội thuộc TĐ 304 đã tấn công doanh trại của biệt khu 24 ở cách đó vài trăm mét về phía tây. Khi địch đã lọt vào doanh trại, đại tá Luật đã rút lui về nhà riêng với một trong các đại đội của ông, nghĩa là ko còn chỉ huy đơn vị của ông. Rất may cho quân phòng thủ, quân tấn công có vẻ (seem) thiếu tổ chức. Ví dụ, họ chạy ngang 2 khẩu 105 ly, nhưng ko dùng hay phá hủy nó. Họ cũng ko biết BCH của biệt khu 24 và nhà của phó tỉnh trưởng nội an nằm ở đâu, dù đây là 2 tòa nhà phải có trên danh sách các mục tiêu của họ.
Cùng lúc đó, vài đại đội của các TĐ K4 và K5 đã tấn công doanh trại của cố vấn ở cách đó vài trăm mét về phía tây nam. Các cố vấn, lính của đài truyền tin, và lính của đại đội thám kích Thượng đã đẩy lui cuộc tấn công, nhưng địch quân đã tràn ngập một trung tâm thẩm vấn và trường sinh ngữ ở ngay phía bắc của doanh trại này.
Ở trung tâm tp, khoảng 80 quân của TĐ 306 đặc công đã xâm nhập tp từ một hay hai ngày trước Tết, đã mặc quân phục của VNCH để tấn công vào bch tiểu khu. Lính phòng thủ người Thượng đã đẩy lui đặc công.
Trong lúc cuộc chiến diễn ra ác liệt, trung tá Nguyễn hợp Đoàn, tiểu khu trưởng, đã trông thấy một nhóm người đang núp (crouch) trong một rãnh/mương gần đó, và ăn mặc như lính ĐPQ nhưng lại mang ba-lô của vc. Trung tá Đoàn bảo một người lính, đang thủ M79 đứng gần, bắn vào nhóm người này. Người lính nổ súng và mọi người trong nhóm đều chết; sau này được biết trong nhóm này có tên tỉnh ủy của Kontum và vài cấp dưới của y. Tuy nhiên cái chết của những người này đã ko ảnh hưởng đến trận đánh, và trong vài giờ kế địch quân vẫn tiếp bao vây BCH tiểu khu.
Trận chiến trong tp Kontum đã giảm dần (taper off) cường độ khi trời sáng. Phần lớn địch quân tìm chỗ núp khi gunship vần vũ trên trời. Quân cứu viện của Mỹ đã tới trong lúc rải rác tiếng súng nhỏ. Đó là lực lượng đặc nhiệm DELTA, gồm hai trung đội được huấn luyện đặc biệt để hành quân trực thăng vận* (helicopter-borne rifle platoon) và đại đội D của chi đoàn 7, thiết đoàn 17, thuộc sđ 4 bộ binh Mỹ, đổ bộ xuống sân bay khoảng 09:30.
Nói thêm: người lính của trung đội này, ngoài kiến thức bộ binh thông thường, còn học thêm kỹ thuật tuột núi (rappelling technique) và tuột dây (fast-rope technique) để xuống đất nhanh chóng từ trực thăng. Khi tuột dây người này có thể cách người kia 3 mét, họ phải mang găng tay để khỏi bị thương tích khi tuột.
Nguồn: Air assault trên Wikipedia.
Sau khi nghiên cứu tình hình mới nhứt, lực lượng này tiến về phía bắc của tp một thời gian ngắn sau 12 g trưa. Sự chống trả của địch lúc đầu yếu ớt nhưng sau đó gia tăng rất nhiều khi lực lượng đặc nhiệm DELTA tới gần doanh trại của MAV ở phía tây bắc của tp. Cần thêm nhiều quân để đánh đuổi địch quân.
Viện quân đã tới vào buổi chiều khi trung tá William Punk, chỉ huy của tđ 1/22 của sđ 4 bộ binh Mỹ và hai đại đội của ông được trực thăng vận vào tp. Ông gửi đại đội A bắt tay với lực lượng đặc nhiệm DELTA ở phía bắc tp và đại đội B tới rìa phía nam của tp để bảo vệ cầu chánh trên sông Dak Bla. Một khi trung tá này lập BCH của ông gần cầu này, ông sẽ chỉ huy mọi quân Mỹ trong tp. Lúc đó có khoảng vài trăm địch quân ở trung tâm tp và có lẽ 2 hay 3 lần số đó ở ngoại ô ở phía bắc tp. Tình hình vẫn còn bấp bênh ở doanh trại của cố vấn Mỹ ở phía tây bắc tp và dinh của tỉnh trưởng. Khi trời sụp tối, liên quân Việt Mỹ chuẩn bị cho trận chiến ban đêm.
Dựa vào bóng đêm, quân cs đã cố gắng nhưng lần nữa thất bại khi định chiếm sân bay. Kế đó, ngay sau 12 g đêm của ngày 30-31 tháng giêng, trung đoàn 24 CSBV đã tiếp tục tấn công doanh trại của cố vấn. Sau vài giờ ác chiến, cố vấn Mỹ và lính thượng đã bắt đầu thiếu đạn. Khi vài địch quân bò ngang (worm) hàng rào kẽm gai lúc 04:15 sáng ngày 31/1, quân Mỹ bắt đầu đốt giấy tờ quan trọng. Đây là một hành động đúng đắn nhưng ko cần thiết vì quân phòng thủ đã nhanh chóng dùng súng nhỏ để diệt khoảng 10 tên khi chúng vượt qua hàng rào kẽm gai. Vì đạn dược hao hụt nghiêm trọng, một máy bay đã thả đạn dược xuống doanh trại của cố vấn một thời gian ngắn sau đó. Giờ đây với đạn dược đầy đủ, quân phòng thủ đã cầm cự cho đến rạng đông khi địch quân hủy bỏ cuộc tấn công.
Quân đồng minh đã đổ vào tp Kontum vào ngày thứ 2 của trận đánh. Một đại đội lính Thượng đã được trực thăng vận vào doanh trại của cố vấn và đại đội D của TĐ 1/22 của sđ 4 bộ binh Mỹ đã lập các vị trí quanh sân bay. Một pháo đội 105 ly được đặt gần BCH của trung tá Junk ở ngoại ô phía nam của tp. Vào lúc cuối chiều, chín xe tăng M48 của đại đội C, TĐ 1/69 thiết giáp, từ QL-14 tiến vào tp. Đoàn xe tăng chia từng nhóm 2 hay 3 chiếc để có thể bảo vệ các vị trí quan trọng trong tp. Sau khi lực lượng đặc nhiệm DELTA lục soát khắp tp, họ rút về doanh trại của cố vấn để nghỉ đêm.
Như quân đồng minh dự đoán, trung đoàn 24 csbv đã tiếp tục tấn công doanh trại của cố vấn sáng ngày 1/2. Bắc quân đã phá hủy một máy phát điện nhằm cắt điện các đèn trên hàng rào phòng thủ, nhưng điều này đã ko nao núng quân phòng thủ. Lại một lần nữa, sau vài giờ giao tranh ác liệt, quân phòng thủ sắp hết đạn, nhưng vài phi công trực thăng gan dạ đã liều lỉnh tiếp tế những thứ mà họ cần nhứt. Trong khi đó, quân csbv đã bắn hỏa tiển 122 ly vào sân bay. Một quả đã khiến một xe bồn bốc cháy dữ dội nhưng ko gây thiệt hại đáng kể cho doanh trại.
Khi trời đã sáng, trung tá Junk đã bắt đầu một cuộc hành quân lục soát phối hợp toàn thành phố. Đại đội C của TĐ 1/22 và lực lượng đặc nhiệm DELTA đã lục soát khu vực chánh của Kontum, quét sạch các tổ 2 hay 3 người của cs từ nhiều nhà. Trong khi đó, trung tá gửi đại đội D tái chiếm trung tâm thẩm vấn tù binh và trường sinh ngữ ở góc tây bắc của tp gần doanh trại của cố vấn. Một loạt súng nhỏ đã quét vào trung đội dẫn đầu của đại đội D khi họ tới gần các tòa nhà, làm bị thương ít nhứt 10 người. Trung tá Junk lập tức giao nhiệm vụ cho đại đội C cũng như hai xe tăng và một M113 thuộc chi đội A, chi đoàn 2, thiết đoàn 1 vừa mới tới tp. Lực lượng hổn hợp này đã trấn áp (overpower) một đại đội của trung đoàn 24 csbv đang tăng cường cho khu vực này, và giết chết ước lượng 47 Cộng quân. Khoảng 100 lính CS chạy về phía bắc xuyên qua một cánh đồng trống trải. Phần lớn bị bắn hạ trước khi tới được bìa rừng rậm rạp.
Trung tá Junk có thêm tin tốt sau đó vào buổi tối khi 2 đại đội của TĐ 1/12 của sđ 4 bộ binh Mỹ, chỡ tới từ Dak To. Họ lập chu vi phòng thủ ngay phía bắc sân bay. Trung tá giờ đây đã có một đội quân đáng kể giữa tp và trung đoàn 24 csbv ở ngoại ô phía bắc.
Tối hôm đó, lần đầu tiên kể từ 29/1, tỉnh lỵ này gần như hoàn toàn yên tỉnh. Lính của trung đoàn 24 csbv, TĐ 304 địa phương, và TĐ 406 đặc công csbv đã bắt đầu rút khỏi tp. Quân đồng minh ước lượng 753 địch chết, một con số rất lớn so với lực lượng tham chiến ban đầu của địch.
Quân Mỹ đã quét sạch tàn quân (straggler) địch tại tp Kontum trong ngày 3 và 4 tháng 2, và bắt đầu truy kích trung đoàn 24 csbv vào ngày 5 tây. Trung tá Junk đã có đủ quân dưới tay--hai pháo đội, một đại đội thiết giáp, một chi đoàn không kỵ gồm toàn trực thăng tấn công, và 5 TĐ bộ binh -- dư sức đè bẹp bắc quân nếu họ muốn chống lại, do vậy ông trả 2 đại đội của TĐ 1/12 về lại Dak To.
Trong khi đó trung đoàn 24 csbv đã tái tổ chức tại đồi 684, một ngọn đồi đầy cây cối khoảng 5km đông bắc tp. Đồi này đã được dùng làm tiền cứ của trung đoàn này trong những ngày trước Tết, do vậy rất vững chắc với công sự, giao thông hào, và đạn dược lương thực. Giờ đây đồi này trở thành cứ điểm phòng thủ cho trận đánh cuối cùng.
Cuộc chạm súng đầu tiên xảy ra khoảng 1.500 mét phía nam của đồi khi trinh sát của địch chạm súng với các thành phần đi đầu của TĐ 1/22. Đụng độ kéo dài tới khi sụp tối. Sáng hôm sau, 6/2/1968, đại đội A của TĐ 1/22 chọc thủng phòng tuyến và tấn công đồi 684. Ở sườn phải của họ, đại đội B tấn công cao điểm kế cận, đồi 721. Khi thấy đại đội A gặp chống trả dữ dội, đại đội B chuyển hướng và tấn công vào phía đông của đồi 684. Bắc quân có thuận lợi nhờ ở trên cao và cây cối che phủ. Sau khi bị cầm chân (pinned down) gần như suốt ngày, cuối cùng quân Mỹ rút lui với 4 chết và 17 bị thương. Tướng Peers, TL của sđ 4 bộ binh, ra lịnh cho đại đội A của TĐ 1/12 tăng cường cho trung tá Junk.
Trong buổi sáng ngày 7/2, phi pháo đã bắn phá đồi này. Sau khi dứt phi pháo, các đại đội A và B của TĐ 1/22, và đại đội A của TĐ 1/12 xung phong lên đồi, trong khi đại đội D của TĐ 1/22, và một số xe tăng vòng quanh chân đồi phía tây, và đại đội C của TĐ 1/22 giữ chân đồi phía đông. Nhưng mọi thứ trở nên vô ích vì địch đã rút. Với điều này, trận chiến ở Kontum hoàn toàn chấm dứt.
Một trận đánh lớn khác tại phía tây của cao nguyên trong dịp Tết đã xảy ra tại quận lỵ Tân Cảnh, ở phía đông của Dak To. Một TĐ của trung đoàn 174 đã chiếm một phần của tp vào sáng 30/1, nhưng đã bị một TĐ thuộc trung đoàn 42 VNCH đẩy lui trong cùng ngày. Ngày 8/2, trung đoàn 174 đã tái tấn công Tân Cảnh với quân số đông hơn, nhưng quân phòng thủ VNCH, nhờ có nguyên một tuần để cải thiện vị trí, đã khiến địch quân không thể vào tp. Bắc quân đã mất khoảng 150 quân trong trận tấn công thứ hai. Sau đó trung đoàn 174 và 66 rút qua Cam-bốt để bổ sung quân số ./."
. . .
San Jose ngày 31/5/2023.
Tài Trần
