HOA LẠC GIỮA RỪNG GƯƠM: CÔ GÁI CHUYÊN PHỎNG VẤN CÁC TÙ BINH VÀ HỒI CHÁNH VIÊN VC
"Dương vân Mai và phần lớn trong gia đình cô đã bỏ miền Bắc di cư vào Nam năm 1954. Họ định cư tại Sài Gòn, nơi mà cha cô, một viên chức quan trọng trong chính quyền thuộc địa Pháp, đã trở nên một viên chức nhỏ trong bộ tài chánh VNCH. Mai học giỏi, được học bổng ở ĐH Georgetown ở Washington DC, ở đó ba năm, và trở về VN với hôn phu (fiancé), trung sĩ lục quân Mỹ David Elliott. Năm 1964, bộ trưởng QP Mỹ Robert McNamara - đã thành thật khi ko hiểu điều gì đã khiến CS đã kiên trì khi đối diện với hỏa lực Mỹ - đã thuê cty RAND làm một nghiên cứu về các kẻ đào ngũ và tù binh VC, để tìm hiểu "Ai là VC? Và động lực nào đã khiến họ làm như vậy?" (make them tick).
Vợ chồng Elliotts ký hợp đồng với RAND, và Mai đã bắt đầu phỏng vấn các đối tượng. Cô đã nhớ rằng cô đã được “dạy dỗ để tin rằng CS là kẻ hủy diệt gia đình và tôn giáo, ko trung thành với đất nước mà chỉ với quốc tế CS."
"Mẹ tôi thường mô tả họ là đầu trâu mặt ngựa" cô đã nhớ lại." "Họ là những kẻ chưa phải là người (subhuman) với đầu trâu và mặt ngựa. Nhưng tôi cũng biết họ cũng bao gồm những người như chị tôi, Thăng, và nhiều anh em họ của tôi. Tôi ko thể nào hoàn toàn hòa hợp hai hình ảnh này, nhưng hình ảnh mà mẹ tôi mô tả thì mạnh hơn vì tôi rất sợ chúng. Với ấn tượng sẵn có như vậy, tôi đã bắt đầu làm công tác nghiên cứu phong trào cộng sản. Tôi nhớ rõ cuộc phỏng vấn đầu tiên này. Lúc đó tôi rất trẻ. Tôi đã đến nhà tù khắc nghiệt (grim) để phỏng vấn người cán bộ cao cấp này trước đó đã bị bắt. Tôi đi vào suy nghĩ, 'Tôi sắp gặp con quái vật này--một kẻ có đầu trâu và mặt ngựa'--nhưng khi tôi đi vào, y ko có vẻ một tên cục súc (look like a brute)."
Thay vào đó, y là một người trung niên có phẩm cách, cô ta đã nhớ lại, "với một thái độ đầy quyền lực của một kẻ quen chỉ huy kẻ khác." Cô đã mời y một điều thuốc Mỹ, nhưng y từ chối--"y ko muốn đụng đến bất cứ gì thuộc Mỹ." Y đã trả lời các câu hỏi của cô đầy đủ và kiên nhẩn, và "tinh thần của y rất mạnh mẻ hơn bất cứ ai mà tôi đã gặp lâu nay ở Sài Gòn."
"Y đã tin tưởng rằng Việt Cộng sẽ giải phóng đất nước khỏi thống trị của ngoại bang và thống nhứt đất nước dưới một chế độ sẽ mang công bằng xã hội và bình đẳng cho người nghèo," cô đã nhớ lại. "Y nói mình đã từng là một nông dân nghèo trở thành một vị trí lãnh đạo. Dĩ nhiên, một cuộc phỏng vấn ko thể nào thay đổi quan điểm của tôi ngay lập tức. Nhưng nó đã tạo những câu hỏi bâng khuâng (troubling) trong đầu tôi. Ai là kẻ tốt và ai là kẻ xấu? Tôi nghĩ rằng tôi đã biết. Giờ đây tình hình ko còn là trắng với đen."
Khi bản tường trình đầu tiên do RAND thực hiện gửi tới các viên chức cao cấp của bộ trưởng McNamara ở Ngũ Giác Đài, trong đó mô tả VC như là một kẻ thù đầy quyết tâm (dedicated) "chỉ có thể đánh bại bởi những chi phí khổng lồ," một người trong họ đã nói, "Nếu điều mà bạn nói là đúng, chúng ta đang chiến đấu ở phía sai, phía sắp thua cuộc chiến này."
Vào mùa hè năm 1966, cô Mai Elliot được mời làm thông dịch cho nhà báo Mỹ kỳ cựu Martha Gellhorn trong một chuyến thăm tới một bịnh viện Mỹ ở Nam VN. "Lần đầu tiên, tôi đã thấy rằng vũ khí đã làm gì đối với con người," cô nhớ lại. "Tôi đã thấy trẻ em và người lớn mất tay chân. Tôi đã thấy những đầu người quấn băng trắng đẫm máu chỉ chừa đôi mắt. Tôi đã thấy một phụ nữ bị đốt cháy bởi bom lân tinh, với da bị lột lộ ra thịt màu hồng bên dưới. Tôi biết rằng đó chỉ là một phần nhỏ của nỗi đau cùng cực của người dân. Tôi cảm thấy run rẩy và tin chắc hơn trước rằng thật không công bằng khi bắt những người nông dân này phải gánh chịu đau khổ để cứu gia đình tôi và các gia đình trung lưu khác khỏi một hệ thống cộng sản mà chúng tôi cảm thấy không thể sống dưới chế độ đó.
Tuy nhiên, Mai cũng ko muốn Mỹ rút quân. "Tôi đã chán ghét chiến tranh và muốn hòa bình, nhưng là một hòa bình mà CS ko là kẻ chiến thắng. Tôi đã sợ rằng một khi Mỹ ko còn bảo vệ VN, người CS sẽ quét sạch chế độ Sài Gòn bất hạnh qua một bên và gia đình tôi sẽ đau khổ vì còn nơi nào để chạy trốn. Tôi đã bắt đầu cầu mong một nhóm người, có tên gọi là "Lực lượng hay Thành phần thứ Ba", ko thân Mỹ cũng như thân CS, sẽ thành công trong việc đoàn kết dân tộc này."
Ảnh: Dương Vân Mai Elliotts tại sân bay Cần Thơ, trên đường về nhà sau khi phỏng vấn tù binh và đào ngũ VC, chụp năm 1965.
===
Dịch từ:
WHO ARE THE VIET CONG?
. . .
DUONG VAN MAI and most of her family had been part of the flood of refugees who fled North Vietnam for the South back in 1954. They settled in Saigon, where her father, who had been an important official in the French colonial regime, became a minor one in the Finance Ministry. Mai did well in school, won a scholarship to Georgetown University in Washington, D.C., spent three years there, and returned to Vietnam with an American fiancé, Army Sergeant David Elliott.
DUONG VAN MAI and most of her family had been part of the flood of refugees who fled North Vietnam for the South back in 1954. They settled in Saigon, where her father, who had been an important official in the French colonial regime, became a minor one in the Finance Ministry. Mai did well in school, won a scholarship to Georgetown University in Washington, D.C., spent three years there, and returned to Vietnam with an American fiancé, Army Sergeant David Elliott.
In 1964, Robert McNamara—genuinely puzzled by the stubbornness of the communists in the face of American power—had commissioned the RAND Corporation to do a study of defectors and enemy prisoners, seeking to know “Who are the Viet Cong? And what makes them tick?”
The Elliotts signed on with RAND, and Mai began interviewing subjects. She remembered that she’d been “brought up to believe that the communists were people who destroyed the family, destroyed religion, had no allegiance to our country but only to international communism.”
“My mother would describe them as đầu trâu mặt ngựa” she recalled. “Brutal subhumans with the head of a water buffalo and the face of a horse. But I knew that they also included people like my sister, Thang, and a lot of my cousins. I couldn’t quite reconcile the two images, but of the two, my mother’s image was stronger because I was so scared of them. That was the frame of mind I had when I started doing research into the communist movement. I remember my first interview. I was by myself. I was very young. I was going to this grim prison to interview this high-ranking cadre who had been captured. I went in thinking, ‘I’m going to meet this beast—this guy with a head of a water buffalo and the face of a horse’—but when I walked in he did not look like a brute.”
Duong Van Mai Elliott at the Can Tho Airport, on her way home after interviewing enemy prisoners and defectors, 1965
Instead, he was a dignified middle-aged man, she remembered, “with the authoritative demeanor of someone used to leading others.” She offered him an American cigarette, but he refused it—“he did not want to touch anything so American.” He answered her questions fully and patiently, and “had more integrity than anyone I had met in Saigon in a long time.
Five proud soldiers belonging to an NLF artillery company that had recently been awarded the title of “Hero Unit”
“He believed that the [Viet Cong] would free his country from foreign domination and reunify it under a regime that would bring social justice and equality to the poor,” she recalled. “He looked at himself as poor: a poor peasant who had been elevated to a position of leadership. Of course, one interview could not change my views right away. But it did raise troubling questions in my mind. Who were the good guys and who were the bad guys? I thought I knew. Now, the situation no longer seemed so black and white.”
When the first RAND report was presented to McNamara’s top deputies at the Pentagon, describing the Viet Cong as a dedicated enemy that “could only be defeated at enormous costs,” one of them said, “If what you say is true, we’re fighting on the wrong side, the side that’s going to lose this war.”
In the summer of 1966, Mai Elliott was asked to act as translator for the veteran American journalist Martha Gellhorn on a visit to an American hospital in South Vietnam. “I saw for the first time what the weapons were doing to real human beings,” she recalled. “I saw children and adults who had lost limbs. I saw eyes staring out of heads swathed in bloody bandages. I saw a woman who had been burned by a phosphorus bomb, with peeling skin showing pink and raw flesh underneath. I knew this was only a fraction of the toll in human misery. I left shaken and more convinced than before that it was unfair to make the peasants bear the brunt of the suffering to save my family and other middle-class families from a communist system they felt they could not live under.”
Still, Mai couldn’t bring herself to wish for an American withdrawal. “I hated the war and I wanted peace, but a peace that would keep the communists from winning. I feared that once the shield of American power was removed, the communists would sweep the hapless Saigon regime aside and my family would suffer with nowhere else to run and hide. I began to wish that the group of people dubbed ‘the Third Force,’ who were neither pro-America nor pro-communist, would succeed in rallying the people.”
SJ ngày 6/10/2023
